Το βιβλίο “Τα που θυμάμαι μολογώ”: Σεργιάνι στη Λευκάδα του χθες του Θοδωρή Γεωργάκη διατίθεται απ’ τις Εκδόσεις ΟΣΤΡΙΑ, Χέϋδεν και Μαυροματαίων στο Πεδίον του Άρεως, απ’ τα μεγάλα βιβλιοπωλεία. Μπορείτε να παραγγείλετε το βιβλίο απ’ τις εκδόσεις ηλεκτρονικά ΕΔΩ και ΕΔΩ, ή τηλεφωνικά στο Τηλ. 211 2136882. Διατίθεται επίσης στα περιφερειακά βιβλιοπωλεία.
ΝΑΟΔΟΜΙΑ, ΕΙΚΟΝΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΝΤΕΣΙΜΑΤΑ…
Η δημιουργία των εκκλησιών, στην Λευκάδα, έρχεται από τα βάθη των αιώνων, από την πρώιμη βυζαντινή περίοδο, αλλά γνώρισε διακυμάνσεις, σε ότι αφορά την ένταση και των ρυθμό κτισίματος εκκλησιών, πράγματα τα οποία έγιναν ιδιαίτερα αισθητά κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας στο νησί, (1479-1684). Προτουρκικά, φαίνεται να έχουν δημιουργηθεί τα περίφημα Καστρομονάστηρα της Λευκάδος, όπως: Ο Αϊ Γιάννης ο Αργανάς, στο Λιβάδι της Καρυάς, η Κόκκινη Εκκλησιά στα Πλατύστομα, ο Άγιος Νικόλαος στην Εγκλουβή, ο Άγιος Νικόλαος στην Νηρά, των Ασωμάτων στην Βαυκερή, ο Αϊ Γιώργης στους Σκάρους. Χαρακτηριστικό αυτών των Καστρομονάστηρων ήταν ο δωρικός τρόπος κατασκευής, όπου το μοναστήρι ήταν, συγχρόνως και κάστρο, προκειμένου να αποτρέπονται άφιλες επισκέψεις, κυρίως πειρατών, αφού, είμαστε στα χρόνια και τους αιώνες, που, η πειρατεία, όχι μόνο ανθεί, αλλά είναι ο φόβος και ο τρόμος των Λευκαδίων. Στο μέσον του κάστρου υπήρχε το καθολικό της κάθε μονής, σε ρυθμό βασιλικής, ενώ, περιμετρικά, ήταν τα κελιά των μοναχών, το αρχονταρίκι και οι ξενώνες των επισκεπτών. Τα μοναστήρια είχαν μεγάλη περιουσία, προερχόμενη από τα τάματα και τις αφιερώσεις των πιστών, την οποία περιουσία νοίκιαζαν στους χωρικούς, είτε για γεωργικές εφαρμογές, είτε σαν βοσκοτόπια.
Κατά την διάρκεια των διακοσίων ετών της τουρκοκρατίας στην Λευκάδα, φαίνεται, πώς, σταματά κάθε δραστηριότητα ναοδομίας και τούτο γατί υπάρχει ο μουσουλμανικός φανατισμός και φονταμενταλισμός, ο οποίος, όχι μόνο απαγορεύει την ανέγερση ναών, αλλά ερειπώνει και τους ήδη υπάρχοντες και ας διατείνονται κάποιοι νεωτεριστές Έλληνες ιστορικοί, πως, κατά την τουρκοκρατία, υπήρχε ανεξιθρησκεία και ελεύθερη άσκηση των θρησκευτικών καθηκόντων των υπόδουλων Ελλήνων. Τουλάχιστον, για το νησί της Λευκάδος, είναι αποκαλυπτικότατη και εύγλωττη η επιστολή-μαρτυρία του Αρχιεπισκόπου Λευκάδος και Αγίας Μαύρας Άνθιμου Μαρίνου, (1686-1704), προς τον Ενετό Προνοητή θαλάσσης Αντόνιο Μολίν, στην οποία, περιγράφει, χαρακτηριστικά, πως, επί τουρκοκρατίας, οι Λευκαδίτες χριστιανοί υπέφεραν τα πάνδεινα, αφού έκτιζαν μικρούς ναούς και οι τούρκοι τους πυρπολούσαν, όπως έκαναν με τον ναϊσκο του Αγίου Αθανασίου στην Αμαξική, τον οποίο πυρπόλησαν, για να τον ξαναφτιάξουν, με καλάμια ο Λευκαδίτες!
Η εκδίωξη των τούρκων από τους Ενετούς του Μοροζίνι, το 1684, αποκαθιστά τα πράγματα, σε ότι αφορά την ναοδομία στο νησί της Λευκάδος. Τότε, αρχές, κυρίως, του 18ου αιώνα, δημιουργούνται όλοι σχεδόν οι ναοί που βρίσκονται και σήμερα μέσα στην Χώρα, αλλά αρχίζει και η αναστήλωση των μισοερειπωμένων ναών των χωριών και η επέκταση ναϊσκων, ή το κτίσιμο νέων ναών. Γίνεται η αναφορά σε αναστηλώσεις, ή επεκτάσεις, διότι, είναι εμφανείς και ορατές αυτές οι παρεμβάσεις, σε αρκετές εκκλησίες, αφού υπάρχει επέκταση της τοιχοποιίας. Ο ρυθμός των δημιουργούμενων εκκλησιών, στην Χώρα, αλλά και στα χωριά, είναι η βασιλική, με το γνωστό επίμηκες παραλληλόγραμμο σχήμα, η οποία βασιλική είναι τρίκλιτος, σε κάποιες εκκλησίες, όπως στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, στα Λαζαράτα, ίσως από τις πιο όμορφες εκκλησίες των χωριών του νησιού και για τον ρυθμό της, αλλά και για τις σπάνιες επιτοίχιες εικονογραφίες της. Επίσης, ειδική αναφορά πρέπει να γίνει και για την εκκλησία του Αγίου Βάρβαρου, στην Κατούνα, αφού είναι η μοναδική εκκλησία του νησιού, η οποία ήταν βασιλική μετά τρουλίσκου, αφού σήμερα κατεδαφίστηκε ο μικρός τρούλος.Το 2011, κατά την πραγματοποίηση εργασιών, για την αναστήλωση του Αγίου Νικολάου, το καθολικό της ομώνυμης μονής έξω από το χωριό Νικολής, ήρθε στο φώς, στον περίβολο του μοναστηριού, μετά από καθάρισμα των ερειπίων, μια σπάνια μορφή ναϊσκου, για τα δεδομένα της Λευκαδίτικης ναοδομίας. Πρόκειται για ναό, αγνώστου αγίου, ο οποίος έχει σχήμα ελεύθερο Σταυροειδές, ενώ στην σκεπή του υπήρχε τρούλος. Ο ναός, χρονολογείται, σύμφωνα με τους ειδικούς, τον 10ο αιώνα, πράγμα που σημαίνει, πως, εκεί στους νότιους πρόποδες των Σταυρωτών, υπήρχε εκκλησία αυτού του ρυθμού, πολύ πριν το μέσον του 15ου αιώνα, χρονολογία που δημιουργήθηκε, από την Άννα Παλαιολογίνα, η Οδηγήτρια, στην Απόλπαινα, και το κτίσιμο της οποίας σηματοδοτεί αφετηριακά την επίσημη ναοδομία στην Λευκάδα, σε ρυθμό Βασιλικής.
Στον περίβολο των ναών υπάρχουν τα καμπαναριά, τα οποία έχουν ιδιαίτερο χρώμα κα αρχιτεκτονική, ανάλογα με την προέλευση και την τεχνοτροπία του κτίστη, ο οποίος έκτισε την πέτρα. Αίφνης, τα καμπαναριά, που θα συναντήσομε στον Άγιο Διονύσιο και στον Άγιο Σπυρίδωνα των Λαζαράτων, είναι δημιούργημα του Ηπειρώτη τεχνίτη Πέτρου Κοντή και του βοηθού του Θωμά Λαλαφράγκου, περί το μέσον του 19ου αιώνα. Πρόκειται για δημιουργήματα απείρου κάλλους, όχι μόνο για το νησί της Λευκάδος, αλλά και για το πανελλήνιο, αφού, ο ρυθμός τους και το σχήμα τους, παραπέμπουν σε δημιούργημα κομπιούτερ και όχι ανθρώπινου χεριού και μάλιστα περασμένων αιώνων, με ελάχιστα μέσα κατασκευής! Ακόμη, ιδιαίτερο καλλιτεχνικό γνώρισμα και σκάλισμα έχουν τα τέμπλα των ναών, ιδιαιτερότητα, η οποία, οφείλεται και αυτή, στην τεχνοτροπία του κατασκευαστή, όπως αυτή την πρωτοποριακή, που θα συναντήσομε, επίσης, στο τέμπλο του ανωτέρω Αγίου Διονυσίου, την δημιουργία του καταπληκτικού αυτού τέμπλου την υπογράφει ο Κύπριος καλλιτέχνης Ανδρέας Λάμπρου, από το χωριό Ιδάλειον της Μεγαλονήσου στα 1888.
Πέραν των ναών και των ερημοεκκλησιών, οι Λευκαδίτες χωρικοί, είχαν ιδιαίτερη έφεση και αγάπη στην δημιουργία των εικονισμάτων, κυρίως, μέσα στο χωριό, αλλά και σε ερημικές τοποθεσίες, τα οποία, κατά κανόνα, έχτιζαν στις διασταυρώσεις και στα τρίστρατα του χωριού, αφού πίστευαν, πως, σ’ αυτούς τους χώρους, υπάρχει χορός δαιμόνων, ξωτικών και νεράιδων, τα βράδια, γι’ αυτό και άναβαν επιμελώς τα καντήλια, προκειμένου η εικόνα και το καντήλι, εντός του εικονίσματος, να αποδιώχνει τα κακά πνεύματα. Μάλιστα, όταν χαλίπωνε, αυτά τα τρίστρατα, προκαλούσαν φόβο και δέος στους διερχόμενους, αρκούσε και το παραμικρό θρόϊσμα φύλλου, για να στραβοκατινιάσουν, όπως έλεγαν χαρακτηριστικά. Πρόκειται για τις γνωστές προλήψεις και δοξασίες των χωρικών του νησιού μας, αφού το σκοτάδι, που υπήρχε στα χωριά, το ηλεκτρικό ρεύμα ήρθε την δεκαετία του 1960, εξήπτε την φαντασία και έδινε αφορμές για θρύλους και προλήψεις, στοιχεία τα οποία, από μόνα τους, αποτελούν ολάκερο βιβλίο έρευνας. Ειδικότερα, αυτές οι προλήψεις, θέριευαν κατά τους μήνες Μάη και Αύγουστο, άγνωστο γιατί, αφού είχαν επινοήσει και σχετικά δίστιχα, όπως: << Του Μάη τη νύχτα φύλαγε, τα μεσημέρια κάθου, τι κι’ αν νεράιδες θα σε βρουν και θα σε παραλλάξουν>>, ή <<Του Μάη τη νύχτα φύλαγε, τ’ Αυγούστου την ημέρα>>. Μάλιστα, κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν συνέβαιναν μικρής έκτασης ανεμοστρόβιλοι, σηκώνοντας σκόνη και φύλλα, τότε σταυροκοποιούνταν, θεωρώντας το φαινόμενο δαιμονικό, ενώ, σε περιπτώσεις αιφνίδιας εξαφάνισης ατόμου, τότε, αναφωνούσαν: <<Πάει εκειός, αναφταώθηκε σαν λάμπασμα>>. Επίσης, άπειρες ιστορίες έχουν να διηγηθούν οι πρεσβύτεροι των χωριών μας, με φαντάσματα, τα οποία, σήμερα, η επιστήμη αποδίδει στην παραίσθηση και στην ψευδαισθησία, αφού ο φόβος δημιουργούσε ακόμη και εικονικούς ξυλοδαρμούς, από δαιμονικά, γι’ αυτό και χρησιμοποιούσαν τον όρο <<ξυλοπαρμένος>>, δηλαδή αυτός που έχει φάει ξύλο από δαίμονες, ή <<ο δείνα τζαβαγιάρισε, με όσα του στήσανε>>. Ακόμη, σε πολλές περιπτώσεις, ψυχογενών παθήσεων, χρησιμοποιούσαν τον όρο: <<αυτός έντεσε>>, δηλαδή, έχει μπλεχτεί, είτε σε μάγια, είτε σε δαιμονικά.
Τα εικονίσματα είχαν και έχουν, σε όποια χωριά υπήρχε η πρόνοια να τα διατηρήσουν, μια θαυμάσια αρχιτεκτονική. Δημιουργούνταν , εξ ολοκλήρου από πέτρα, ήταν ύψους δύο, περίπου, μέτρων και πάνω στην πέτρινη επίσης βάση κτίζονταν τριγωνικά το σπιτάκι μέσα στο οποίο τοποθετούνταν η εικόνα του αγίου, στον οποίο ήταν αφιερωμένο εικόνισμα. Σε όλα τα χωριά του νησιού, διασώζονται και σήμερα αρκετά εικονίσματα, τα οποία ευλαβούνται οι χωρικοί και με ιδιαίτερο ζήλο εξακολουθούν να ανάβουν το καντηλάκι τους. Όμως, ξεχωριστή αναφορά πρέπει να γίνει για το εικόνισμα των Αγίων Πατέρων, στα Λαζαράτα, ακριβώς στην διασταύρωση, που οδηγεί προς το σχολικό συγκρότημα των Σφακιωτών. Είναι δημιούργημα του μοναχού Παρθένιου Λάζαρη, το 1923, ο οποίος μόνασε στον Αϊ Γιάννη τον Αργανά, στο Λιβάδι της Καρυάς. Πρόκειται για ένα κομψοτέχνημα αρχιτεκτονικής με λαξευμένη πέτρα, ίσως, από τα πιο όμορφα εικονίσματα στην Ελλάδα, το οποίο διασώζεται σε θαυμάσια κατάσταση.
