Κάθε Σάββατο, έχουμε την τιμή να φιλοξενούμε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Θοδωρή Γεωργάκη “Λευκαδίτικα Λαϊκά Μουσικά Μονοπάτια“
6. Τα Λαϊκά Μουσικά Όργανα στη Λευκάδα
TO ΛΑΟΥTO
Έπαιρνε το λαγούτον του και σιγανά επορπάτει…
Το Λαούτο είναι ένα όμορφο, μα και εύηχο μουσικό όργανο με ιστορία τριών χιλιάδων χρόνων! Πρωτοεμφανίζεται στα μέρη της Μεσοποταμίας και από εκεί, μέσω Μικράς Ασίας, φτάνει και στην Ευρώπη και κυρίως στη χώρα μας, που μας αφορά. Εδώ φαίνεται να ριζώνει και στην Αρχαία Ελλάδα, σαν τρίχορδο μουσικό όργανο, η περίφημη Πανδούρα των αρχαίων Ελλήνων. Η σημερινή του μορφή, στη χώρα μας, διαμορφώνεται, περί τον 17ο αιώνα και αποτελεί ένα είδος ταμπουρά, που είναι πιο κοντά στην αρχαιοελληνική Πανδούρα, που προαναφέραμε. Έκτοτε αποτελεί ένα βασικό μουσικό όργανο κυρίως συνοδείας, μαζί με άλλα όργανα κατά τόπους. Θα το βρούμε σαν απαραίτητο, όμως, όργανο συνοδείας στην δημοτική μουσική, στα ακριτικά τραγούδια, μα και στην λυρική μορφή, όπου εντυπωσιάζει και εμφανισιακά και με τον υπέροχο ήχο του! Το πενάκι το οποίο χρησιμοποιείται γι αυτό το υπέροχο έγχορδο πανάρχαιο όργανο, είναι επίσης το χαρακτηριστικό του, αφού δημιουργείται από φτερά άγριων πουλιών και για να είναι ιδιαίτερα ανθεκτικό, αλλά και σε έναν υπέροχο συμβολισμό για τον αλέγρο και υψιπετή χαρακτήρα του μουσικού αυτού οργάνου. Γίνεται, κυρίως από φτερό γύπα, ή αετού, ή γερακιού! Το λαγούτο, στην λυρική ελληνική ποίηση εντοπίζεται ακόμη απ’ τον 16ο αιώνα, στον Ερωτόκριτο του Βιτσέτζου Κορνάρου!
{… Έπαιρνε το λαγούτο του και σιγανά επορπάτει
Και χτύπα το γλυκά γλυκά ανάδια στο παλάτι
Κι αιτόνος ο τραγουδιστής κι αυτός ο λαγουτιάρης
Είναι μεγάλη δύναμις, είναι μεγάλη χάρις
Οι κόρδες του λαγούτου του πουλιάν και κιλαηδούσι…}
Στην Λευκάδα το λαούτο είναι όντως όργανο συνοδείας και έρχεται, αρχικά, να πλαισιώσει το αχώριστο απ’ τα Βυζαντινά χρόνια δίδυμο της ζυγιάς, ζουρνάς και νταούλι.
Είκοσι λαουτιέρηδες εντόπισε η έρευνά μας στο νησί, με κορυφαίο τον Χρήστο Βρεττό, ή Βερεστόντα απ’ τον Αλέξανδρο! Επίσης στον Αλέξανδρο υπήρξαν ακόμη ο Ανδριανός Φρεμεντίτης, ο Γιώργος Μανωλίτσης η Κουβαλιάς, ο Σπύρος Δουβίτσας ή Κοκασούλης, ο Χρήστος Βρεττός ή Βρυώνης. Απ’ τον Άγιο Πέτρο ο Νίκος Ζώγγος ή Μάης, ο Θωμάς Πατρίκιος ή Bαλάμης, τραγουδιστές συγχρόνως και οι δύο, ο Στάθης Δρακονταειδής ή Τράμπας, ο Πάνος Μαραγκός ή Βέρος. Στην Καρυά έχομε τον πολυσύνθετο λαουτιέρη Σταύρο Κατωπόδη, ή Μαστροσταύρο και τον Σπύρο Κοψιδά ή Φόγιο. Στο Κατωχώρι, που διακρίνεται και αυτό για την μουσική του παράδοση, έχομε λαουτιέρη τον Μήτσο Καββαδά. Στην Κατούνα έχομε τον Φίλιππο Γουρζή ή Γωγάκια και τον Μιχάλη Διγενή ή Τσατσόβα. Στους Τσουκαλάδες ο Γιάννης Σταματέλος ή Τσουρεκάς και ο Μενέλαος Σταματέλος ή Μεναλής. Στο Μαραντοχώρι ο Σπύρος Δουκατάς ή Παπόρης. Στην Εξάνθεια ο Βαγγέλης Γράψας. Στο Μεγανήσι ο Αντώνης Μαρκεζίνης. Στον Σύβρο ο Νίκος Κονιδάρης ή Σγουμπονίκος, (είχε καμπούρα)…
Aπ’ τους καλύτερους λαουτιέρηδες της Λευκάδος ο Χρήστος Βρεττός, ο γνωστός σε όλο το νησί Βερεστόντας, στη φωτογραφία πρώτος από αριστερά παίζοντας κιθάρα, αφού ήταν και έξοχος κιθαρίστας, αλλά και τραγουδιστής κυρίως στην ζυγιά του συγχωριανού του κλαριτζή, του περίφημου Καρανάσιου! Ένας υπέροχος περήφανος άνθρωπος απ’ το μουσικό χωριό του Αλέξανδρου, που έδινε τον τόνο και στις ΓΙΟΡΤΕΣ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΣ κάθε Αύγουστο στο νησί, όταν πανύψηλος καθώς ήταν, ευθυτενής και αγέρωχος κατηφόριζε στο παζάρι με το λαούτο του συνοδεύοντας την ζυγιά με τα Ελληνικά συγκροτήματα! Εδώ στην φωτογραφία είναι σε γάμο στα Πλατύστομα, μια καταπληκτική συνήθεια στα χωριά μας να συνοδεύουν το νιόφωτο με τα <<Βιολιά>> στην εκκλησία, αλλά και στην επιστροφή στο σπίτι του γαμπρού, με όλη την συνοδεία, το συμπεθεριακό να ακολουθεί. (Η φωτογραφία ανήκει στον Πολιτιστικό Σύλλογο Πλατυστόμων <<Η ΚΟΚΚΙΝΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ>>)
ΑΥΤΕΣ ΟΙ ΑΓΙΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΜΑΣ!
Ο χορός δεν είναι μόνο ανδρικό προνόμιο! Η θεσπέσια Λευκαδίτισσα γυναίκα, με την απείρου κάλλους τοπική ενδυμασία και την λυγερόκορμη κορμοστασιά της, δεν ήταν μόνο Μάνα και δασκάλα και φουρνάρισσα και ξωμάχα και αϋφάντρα, αλλά ήταν και επιδέξια χορεύτρια, με ένα ιεροπρεπές και σεμνό χορευτικό ήθος, που <<σκλάβωνε>> στα πανηγύρια όταν πήγαινε μπροστά στο χορό με το χέρι στη μέση και το ανεπαίσθητο αισθησιακό λίκνισμα! Άλλωστε, δεν ήταν λίγες οι φορές που τα Λαϊκά μας πανηγύρια ήταν και νυφοπάζαρο, συνάμα! <<Την είδε στο χορό στο πανηγύρι και τηνε ζήλεψε>>, ήταν το επιφώνημα θαυμασμού στα χωριά, όταν κάποιο συνοικέσιο στήνονταν με αφορμή τον χορό και το πανηγύρι!
Ποιόν ύμνο ποια λατρεία αρμόζει να σου πέμψει η ζωή
σου’ δωκε καρδιάς στηθοπλημμύρα
της αυτοθυσίας σου’ δειξε το δρόμο τον φαρδύ,
μάζωξες τον τίμιο ιδρώτα ρυάκι μελωμένο! Στις ψυχές μας ποταμός…
Ευχαριστίες για όσα σύναξες στο κότολό σου πρόσχαρα καλούδια,
για όσα γιόμοσες τις ψυχές μας περβόλια της χαράς!
Θ. Γ
ΤΟ ΒΙΟΛΙ
Αλέκος Αραπάκης! Ο Ευβοιώτης βιρτουόζος του βιολιού απ’ τους κορυφαίους στο είδος του διαχρονικά στη χώρα!
Μπορεί το όργανο του βιολιού να πήρε την τελική, όσο και βιομηχανοποιημένη παραγωγή του στην Δυτική Ευρώπη, όμως, όσο και αν ακούγεται παράδοξο, τούτο το έγχορδο μουσικό όργανο πρωτοεμφανίστηκε στις στέπες της Μογγολίας! Το επινόησαν οι εκεί, από χιλιάδων ετών, ευρισκόμενοι νομάδες Μογγόλοι, με τα κοπάδια άλογα, αφού οι πρώτες χορδές του οργάνου, αλλά και το δοξάρι ήταν απ’ τις σκληρές και με μεγάλη αντοχή στο σπάσιμο τρίχες της ουράς του αλόγου! Απ’ την Μογγολία πέρασε στην αχανή Κίνα, ακολούθως στην Ινδία, στην Μεσοποταμία, στην Μικρά Ασία, όπου τα Βυζαντινά χρόνια μεταφέρεται και στην Ευρώπη.
Η λέξη βιολί προέρχεται απ’ το Λατινικό vitula, που σημαίνει έγχορδο όργανο. Μα, συγχρόνως σημαίνει και <<μόσχος>>, αλλά και <<δαμαλίς>>, προφανώς, απ΄το γεγονός ότι οι πρώτες χορδές του πανάρχαιου αυτού μουσικού οργάνου γίνονταν από αποξηραμένα έντερα βοδιού!!! Την σημερινή του μορφή την παίρνει στην Ιταλία το 16ο αιώνα, όπου αρχίζει να παράγεται μαζικά, για τις ανάγκες της Συμφωνικής μουσικής, όταν και παρουσιάζονται όλοι αυτοί οι περίφημοι Ευρωπαίοι βιολιστές, Φρατζέσκο Βερατίνι, Αντόνιο Βιβάλντι, Φρατζέσκο Τζεμινιάνι, Γιεχούντι Μενουχίν, Λεοπόλδος Μότσαρτ, Νικολό Παγκανίνι, Αντόνιο Μπαλίνι, μα και η σύγρχονη <<Αμαζόνα>> του βιολιού η Ασιάτισσα, με καταγωγή απ’ την Σιγκαπούρη, Βανέσσα Μέϊ! Σαν παραδοσιακό μουσικό όργανο το βιολί, ειδικότερα στα μουσικά πράγματα της Λευκάδος, που μας αφορά, έχει μια υπέροχη διαδρομή μέχρι και στις μέρες μας. Μπήκε και αυτό, περί το μέσον του 19ου αιώνα, στο αχώριστο μακραίωνο αρχικό δίδυμο της ζυγιάς ζουρνάς και νταούλι, όπου, μαζί με το λαούτο, αποτελούν τα τέσσερα αυτά όργανα την χαρακτηριστική Λευκαδίτικη ζυγιά.
Στο νησί μας, η τέχνη του βιολιού έχει γνωρίσει ιδιαίτερη άνθιση και σαν ορχηστρικό μα κυρίως σαν λαϊκό όργανο, όπου με τον εξαίσιο ήχο του μπορεί να κρατήσει μόνο του ολόκληρη ζυγιά! Εικοσιδύο βιολιτζήδες ανέδειξε η έρευνά μας, με θρυλικό όνομα τον περίφημο Κώστα Κατσούπη ή Ταμπατούρλα απ’ την Λυγιά! Ο πρώτος, όμως, βιολιτζής που καθιέρωσε στο τέλος του 19ου αιώνα το βιολί στις Λευκαδίτικες ζυγιές είναι ο Θεόδωρος Γκρεμούτης ή Τζετζέκος, ο οποίος ήρθε απ’ την Δημητσάνα σώγαμπρος στην Λευκάδα! Απ’ τον Δρυμώνα ο γνωστός σε όλο το νησί Γιώργος Βερύκιος ή Πενηντάρας. Η Καρυά έχει τον κορυφαίο βιολιτζή στη Λευκάδα, σύμφωνα με τους ειδικούς, τον Λευτέρη Κακλαμάνη ή Μπουμπούλια, μαθητή του Πρεβεζάνου Τζέμου. Ο Αλέξανδρος τον Παναγιώτη Σούνδια (Μέτορας) και τον Σωτήρη Κακλαμάνη. Στο Κατωχώρι έχομε τον Γιώργο Καβαδά, τον Παναγιώτη Καββαδά και τον Μήτσο Σκλαβενίτη ή Ρεμεσιέρη. Στον Σύβρο τον Γιώργο Κακαβούλη. Στους Τσουκαλάδες τον Νώντα Σταματέλο (Τζανανής). Στο Μαραντοχώρι ο Βαγγέλης Κονιδάρης ή Μπούρας. Στην Εύγηρο ο Κώστας Φατούρος ή Λύγκος. Στο Μεγανήσι ο Νίκος Κοντής και ο Τάσος Καββαδάς. Στον Άγιο Πέτρο ο Βασίλης Λογοθέτης, πατέρας του πρώην δημάρχου Απολλωνίων Γιώργου Λογοθέτη, ο Γεράσιμος Κατηφόρης ή Κατσίγιαννης, ο Φίλιππος Ρομποτής ή Παπαρούνης.
Σε μια φωτογραφία <<συμπυκνωμένο>> ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της μουσικής διαδρομής του νησιού μας! Ένας βιολιτζής απ’ τους πιο αγαπητούς και χαρακτηριστικά ονομαστούς στο Λευκαδίτικο κοινό! H φωτογραφία είναι του 1948, στο πανηγύρι τ’ Αϊ Θανασού στις δύο Μάη στην Κατούνα, στο καφενείο του Πάνου Κολόκα ή Κοτρώτσου. Πρώτος, λοιπόν, από αριστερά ο ονομαστός σε όλη την Λευκάδα <<Ταμπατούρλας με το βιολί του>>! Το όνομά του ήταν Κώστας Κατσούπης και κατάγονταν απ’ την Ζαβέρδα. Ήρθε στην Κατούνα σώγαμπρος και έκανε εκπληκτική καριέρα βιολιτζή στα Λευκαδίτικα χωριά. Περισσότερα για την ζωή και τις δραστηριότητές του θα παρουσιάσομε στο εδάφιο που αφορά το πανηγύρι στο χωριό της Κατούνας. Δίπλα του με το κλαρίνο είναι ο κορυφαίος Λευκαδίτης κλαριτζής, ο Θανάσης Βλάχος, ο περίφημος Καρανάσος απ’ τον Αλέξανδρο, και για τον οποίο θα μιλήσομε αναλυτικά παρακάτω. Με το σαντούρι στην μέση ο θρυλικός Καμπίλαυκος, ο Βαγγέλης Θερμός, απ’ την Καρυά. Τραγουδίστρια είναι η Χριστίνα και λαουτιέρης, αλλά και εκπληκτικός τραγουδιστής, ο περίφημος Βερεστόντας, ο Χρήστος Βρεττός απ’ τον Αλέξανδρο.
Λευκαδίτισσες γυναίκες ωσάν σε χορευτική φιγούρα στα 1963 στις Αλυκές! Jυπόλητες στο αλάτι και στο μεροκάματου του πόνου <<χόρεψαν>> τον χορό της ακάματης ζωής για τα λίγα χρήματα που θα αναστήσουν την φαμελιά τους!
Πανηγύρι στο Δράγανο! Μια ανάσα διασκέδασης για την Λευκαδίτισσα γυναίκα!