Κάθε Σάββατο, έχουμε την τιμή να φιλοξενούμε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Θοδωρή Γεωργάκη “Λευκαδίτικα Λαϊκά Μουσικά Μονοπάτια“
O ΔΙΠΛΟΣ ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΔΟΣ…
Στο παρόν πόνημά μας,ΤΑ ΛΕΥΚΑΔΙΤΙΚΑ ΛΑΪΚΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ, πρωτίστως πρέπει να επισημάνομε αυτόν τον, κατά γενική ομολογία, μουσικό δυισμό στο νησί της Λευκάδος, με την διαφορετική μουσική πορεία των Χωριών σε σχέση με την Χώρα, αν και αυτός ο διαχωρισμός έχει σχεδόν μηδενισθεί μεταπολεμικά και κυρίως μετά το 1970, οπότε φαίνεται να προχωρούμε σε ένα μουσικό πάντρεμα, που δεν γνωρίζει ούτε τοπικιστικούς, ούτε κοινωνικούς, (αστοί – χωρικοί) διαχωρισμούς, αλλά με αμοιβαίες αλληλεπιδράσεις και εισπηδήσεις επί πάντων, φαίνεται, επαναλαμβάνομε, να οδηγούν σύνολη την σημερινή Λευκάδα σε μια ιδιόμορφη δική της ΜΟΥΣΙΚΟΧΟΡΕΥΤΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ, της οποίας ταυτοτικό γνώρισμα είναι οι πανάρχαιοι και στο νησί μας χοροί Συρτός και Μπάλλος. Αυτή η σύνολη Λευκαδίτικη ΜΟΥΣΙΚΗ ΜΑΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ συντίθεται από στοιχεία ΠΡΩΤΙΣΤΩΣ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΑ, αλλά και Νησιώτικα, Μικρασιάτικα, Στερεοελλαδίτικα, μα και εξόχως Επτανησιακά, και όλα τούτα συνυφασμένα, και υπό την υψηλή εποπτεία, θα λέγαμε, του πανάρχαιου πνεύματος των διάχυτων στο νησί μας ιδεών του Διονυσιασμού και του Απολλωνισμού, αλλά και του μετέπειτα χριστιανικού Πολιουχισμού! Αυτοί οι τρεις παράγοντες συναποτελούν το μακροϊστορικό μουσικό προζύμι της Λευκάδος και για τους οποίους παράγοντες παρακάτω θα κάνομε εκτενέστατη αναφορά.
Ο πανάρχαιος αυτός κοινός μουσικός δρόμος του νησιού, που διατρέχει και την Βυζαντινή περίοδο, αλλά και την τουρκοκρατία στην Λευκάδα, (1479 – 1684), είχε χαρακτηριστικά μουσικά όργανα την δίδυμη ζυγιά ζουρνά και νταούλι, όπως προκύπτει και απ’ την μαρτυρία του τούρκου περιηγητή Εβλιά Τσελαμπή, στα 1668, ο οποίος γραπτά μαρτυρεί πως βρήκε τους Λευκάδιους να γλεντάνε με νταούλια και ζουρνάδες. Σε αυτά τα δύο όργανα προστέθηκαν, περί το μέσον του 19ου αιώνα, το λαούτο και το βιολί, ώστε αυτή η τετράδα οργάνων, κατά την δική μας άποψη, και σε συνδυασμό με τους χορούς Συρτό και Μπάλλο, να αποτελούν την ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΜΑΣ! Ακριβώς αυτή την ανωτέρω πρωτοπόρα αντίληψη υιοθετήσαμε και χρησιμοποιήσαμε, σαν Μουσική Ταυτότητα της Λευκάδας, με τον μουσικό Παναγιώτη Φίλιππα, το 2010, όταν δημιουργήσαμε το CD με τον τίτλο MOYΣΙΚΟ ΣΕΡΓΙΑΝΙ ΣΤΗΝ ΛΕΥΚΑΔΑ, στο οποίο περιλαμβάνονται δεκαοκτώ παλιά Λευκαδίτικα τραγούδια. Δεν χρησιμοποιήσαμε το κλαρίνο, γιατί αυτό δεν είναι το μακραίωνο όργανο στη Λευκάδα, όπως τα τέσσερα προαναφερθέντα, αφού, ουσιαστικά, παγιώθηκε στο νησί μας απ’ τον Μεσοπόλεμο και εφεξής… Είναι, όμως, μια πραγματικότητα σήμερα την οποία δεν μπορούμε να αρνηθούμε και γι αυτό, στο παρόν πόνημά μας, ασχολούμαστε και με το κλαρίνο…
Μετά την ανωτέρω παρένθση για τα μουσικά όργανα στην Λευκάδα, επανερχόμεθα, στον δυαδικό Μουσικό Δρόμο της Χώρας και των Χωριών του νησιού. Η μακραίωνη κοινή τους μουσική πορεία διασπάται κατά το 1684, όταν πλέον τελειώνει η τουρκική κατοχή στο νησί και αρχίζει η Ενετοκρατία μέχρι το 1797 και ουσιαστικά μετέπειτα η Αγγλοκρατία μέχρι το 1864 και ακολούθως η ζωή της Ένωσης των Επτανήσων με την Ελλάδα. Όταν οι Ενετοί κατέλαβαν το νησί προχώρησαν αρχικά στην δημιουργία αστικού κέντρου, αφού μέχρι τότε τυπικά το αστικό κέντρο βρίσκονταν, στην τουρκοκρατία, μέσα στο Κάστρο και περιμετρικά του με δύο υποτυπώδεις οικισμούς. Η δημιουργία, ως εκ τούτου της Χώρας, στην θέση της Αμαξικής, όπου βρίσκεται μέχρι στις μέρες μας, έφερε, μετά και τον εποικισμό Μπουρανέλων απ’ το νησί Μπουράνο της Βενετίας, και νέο αέρα στα Μουσικά πράγματα της Χώρας, οι κάτοικοι της οποίας πια βαδίζουν τον Ενετο – Επτανησιακό Μουσικό Δρόμο, με τις καντάδες και τους Ευρωπαϊκούς χορούς και μουσική.
<<… Η δυτική κουλτούρα, έχει διεισδύσει και επηρεάσει και την έκφραση της κοινωνικότητας των λαϊκών στρωμάτων, όπως και τις ανθρωπολογικές και τις αξιακές τους ποιότητες. Από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, (20ος), είχαν ιδρυθεί, (στη Χώρα), χορευτικά κέντρα και οικογενειακά γκρούπ, όπου εδιδάσκονταν οι τότε Ευρωπαϊκοί χοροί Πόλκα, Μαζούρκα, Παν – ντε – Κατρ, Παν – ντε – Πατινέρ, Πα- ντε σ- Σπαν. Το αγαπητό <<Μποστόν>>, τετράχορδα, Λάνσερ, Κοντιζιόν. Τοιαύτα κέντρα διύθηναν ο Κ. Τούμπας, ο ζωγράφος, ο Ιωάννης Κομηνιώτης και άλλοι και η χορομανία είχε κατακτήσει όλους εν Λευκάδι επί σειράν ετών.
… Μουσική έξαρση, σημειώνεται, κατά τον Παναγιώτη Θ. Kουνιάκη, (<<Η Σύγχρονος Λευκάς>>), όταν το 1894 προσλαμβάνεται ως Αρχιμουσικός της Φιλαρμονικής ο Ιταλός Φραγκίσκο Νικολίνι. Έπαιζε βιολί και παρέδιδε μαθήματα σε μαθητές όλων των κοινωνικών βαθμίδων στο πιάνο, φλάουτο, βιολί, μαντολίνο, κιθάρα. Διοργάνωνε λαμπρές Ενετικές γιορτές και συναυλίες, στον Ανθώνα, της παραλίας, στην Κουζούντελη.
… Σε εκδήλωση στο Μποσκέτο, αναφέρει, επίσης, ο Π. Θ. Κουνιάκης, <<μίαν αλησμόνητον φωτόλουστη παννυχίδα προ χιλιων ακροατών>>, όπου ο Νικολίνι, από ένα δέντρο, εμιμούνταν το αηδόνι με το βιολί του!>>
( Παρασκευής Κοψιδά – Βρεττού: <<Aστική Λαογραφία – Τοπικότητα. Η ένταξη της Αγροτικής στην αστική κουλτούρα. Όρια και πολιτισμικές τοπικότητες>>. Πρακτικά ΙΓ Συμποσίου ΕΛΜ, 2009).
Αυτός ο Ευρωπαϊκο – Ενετικός μουσικός δρόμος της Χώρας, που ξεκίνησε ακόμη απ’ την Ενετοκρατία στο νησί, (1684), αντρώθηκε επί Αγγλοκρατίας, (1810 – 1864) και αυγάτεψε αρχές του 20ου αιώνα με την παρουσία του ανωτέρω Ιταλού μαέστρου Νικολίνι, φαίνεται πως φτάνει μέχρι και τα χρόνια του Μεσοπολέμου. Γιατί ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος, η Κατοχή, και ο τραγικός εμφύλιος, επέφεραν εκείνες τις κοσμογονικές κοινωνικοοικονομικές αλλαγές στο νησί μας, με κυρίαρχες αυτές της εξωτερικής μετανάστευσης και της ντόπιας αστυφυλίας, οι οποίες αλλαγές δεν άφησαν άθικτη και την Μουσική πορεία της Λευκάδος. Η δυναμική <<επίθεση>> των Λευκαδίων Χωρικών στα μεταπολεμικά, κυρίως, χρόνια, η εγκατάστασή τους, ή ακόμη και οι πιο ανεπτυγμένες οικονομικές και εμπορικές σχέσεις με την Χώρα, που γιγαντώθηκαν μετά το 1970, άρχισαν να προετοιμάζουν και τον δρόμο της <<ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΣΥΓΚΛΙΣΗΣ>> περιφέρειας και κέντρου. Έτσι, και παρά το γεγονός ότι, αυτή τη μεταπολεμική εικοσαετία, (1950 – 1970), δεσπόζει στα μουσικά πράγματα της Χώρας το ΠΑΝΘΕΟΝ, όπως και τα Αποκριάτικα κυρίως μουσικά στέκια του <<Μπελεμέ>> και η <<Όαση>>, όπου οι χοροί και διασκεδάσεις, διατηρούν εν μέρει το ΕυρωπαΪκό τους χρώμα, έχουν, όμως σαφώς δεχθεί την επήρεια των μουσικών ακουσμάτων των χωριών του νησιού, με καίρια παρουσία αυτή του κλαρίνου, το οποίο αντικαθιστά μεταπολεμικά στη Λευκάδα τον απ’ τα Βυζαντινά ακόμη χρόνια ήχο του ζουρνά στο νησί μας… Αλλά και η κορωνίδα των Μουσικών πραγμάτων στο νησί μας, Ο ΟΡΦΕΑΣ, το 1965, όταν με τον ευφυέστατο χοροδιδάσκαλό του Ξενοφώντα Αθανίτη κατέγραψε και ηχογράφησε τα γνωστά Δέκα Μουσικοχορευτικά Τραγούδια, τα οποία μέχρι και σήμερα αποτελούν την ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ του νησιού, χρησιμοποίησε κλαρίνο. Όπως και σήμερα, μάλιστα, συνηθίζεται και για τον ΟΡΦΕΑ και για τους υπόλοπιπους Μουσικοχορευτικούς Συλλόγους της Χώρας, στις φολκλορικές τους παραστάσεις να χρησιμοποιούν κλαρίνο…
Είναι μια μουσική πραγματικότητα πια το κλαρίνο, θα επαναλάβομε, που δεν μπορούμε να παραβλέψομε, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν και σήμερα Λευκαδίτες, που επιθυμούν αυτόν τον άλλο Ευρωπαϊκό Μουσικό Δρόμο του νησιού… Σήμερα, κύκλοι μέσα από τους ίδιους τους Μουσικοχορευτικούς Συλλόγους του νησιού, πιθανόν και δικαιολογημένα, γιατί είμαστε Επτάνησα, εξακολουθούν μεν να προσπερνούν και να δυστροπούν με την χρήση του κλαρίνου, όμως, πρέπει να προτείνουν και λύσεις, ώστε να μεταβούμε, σταδιακά, σαν Λευκάδα, σε Νταούλι, (τουμπερλέκι ), Λαούτο και Βιολί, τα οποία μαζί με τον εκλείψαντα ζουρνά ήταν τα χαρακτηριστικά μουσικά όργανα από αιώνων στο νησί… Είναι, παρά ταύτα δόκιμο ένα τέτοιο εγχείρημα με τα μουσικά μας πράγματα ήδη παγιωμένα; Ιδού το μέγα ερώτημα… Σε προσωπικό επίπεδο κάναμε μια προσπάθεια το 2010, κατά την δημιουργία του προαναφερθέντος έργου <<ΜΟΥΣΙΚΟ ΣΕΡΓΙΑΝΙ ΣΤΗ ΛΕΥΚΑΔΑ>>, στο οποίο χρησιμοποιήσαμε αυτά ακριβώς τα τρία όργανα και όχι κλαρίνο, αλλά ούτε και αυτό έχει αγκαλιασθεί… Λεπτές και πολύπλοκες οι μουσικές μας ισορροπίες, λοιπόν…
Σήμερα, στα Μουσικά πράγματα της Χώρας, το μόνο αμιγές και αυθεντικό κομμάτι της Επτανησιακής Μουσικής και κληρονόμος αυτής της Επτανησιακής κουλτούρας είναι η περίφημη ΑΓΙΟΜΑΥΡΙΤΙΚΗ ΠΑΡΕΑ, που εννοεί να συντηρεί και να προωθεί με τρόπο εκπληκτικό και έρωτα μανικό την Επτανησιακή καντάδα, της οποίας ΑΓΙΟΜΑΥΡΙΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΑΣ, δεν το κρύβω, είμαι προσωπικός θαυμαστής, δίνοντάς τους τελευταία και δικούς μου στίχους που θα μπορούσαν να μελοποιηθούν, όπως με διαβεβαίωσε ο εκ των βασικών μελών της Στέλιος Ζαβτσάνος. Το μουσικό έργο που επιτελεί η ΑΓΙΟΜΑΥΡΙΤΙΚΗ ΠΑΡΕΑ είναι μια πολιτιστική επανάσταση στο νησί, αφού δεν αρκείται μόνο σε παρουσιάσεις μέσα στη Χώρα, αλλά σε μια εξακτίνωση της Επτανησιακής Μουσικής, δίνει συναυλίες και στα Χωριά του νησιού μας! Και πράττει άριστα, αφού, όντως δεν πρέπει να μονοπωλεί το κλαρίνο τα μουσικά μας πράγματα… Πρόκειται για μια προσπάθεια που σταδιακά μετατρέπεται σε ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΧΟΛΗ στην Λευκάδα και καλύπτει όλο το νησί, προσπάθεια που πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα.
Χορός στο ΠΑΝΘΕΟΝ! Ο περίφημος χοροδιδάσκαλος Μορίνας στο ακορντεόν! Μα και το κλαρίνο παρόν… (Αρχείο του Μπάμπη Λάζαρη).
ΠΑΝΘΕΟΝ! Απόκριες στο διάπλατο μεγαλείο τους!
Λευκάδα 1961! Άδοντας… (Αρχείο Μίρκας Ζακυνθινού)
Στου Σκιαδά το καφενείο, απέναντι απ’ την Παναγία των Εισοδείων, αυτοσχέδιο γλέντι με μπουζούκι! Χορεύει ο μαγαζάτορας Σπύρος Σκιαδάς! Ένα καφενείο που στήνονταν μεγάλα γλέντια κυρίως τις Απόκριες, αλλά και στο Φεστιβάλ, όταν ξένα μπαλέτα μαζί με ντόπιους Λευκαδίτες έστηναν γλέντια τρελά!
Πέραν απ’ την μουσική, η κοινωνική και αθλητική ζωή στην παλιά Λευκάδα!
Kαι στον Μώλο ρομαντικά με το ποδήλατο και την ωραία συντροφιά!
Πλατεία Λευκάδος! Τότε που στην αγκαλιά της χόραγε τα έθνη όλου του κόσμου! Ήταν στο προσφιλές μας Φεστιβάλ, όπου αγκάλιαζε τούτη η μικρή πλατεία όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης σε μια Σικελιανική σύλληψη Δελφικής Φολκλορικής Αμφικτυονίας, με το μέγα πανηγύρι να ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια των ανεχόρταγων Λευκαδίων, που έσπευδαν ακόμη και από τα πιο απομεμακρυσμένα χωριά του νησιού μας! Αυτές οι νοσταλγικές δεκαετίες του 1960 και του 1970 που πέρασαν στην Συλλογική Λευκαδίτικη Μνήμη σαν μέρες θείας ιερουργίας! (Αρχείο Μίρκας Ζακυνθινού).
Πόσες εκτυπώσεις με αφίσες και προσκλήσεις για το μοναδικό Λευκαδίτικο Φεστιβάλ έχει να μας διηγηθεί τούτος ο μικρός ναός της δόξας και του πνεύματος σε μια Λευκάδα χαρίεσσα και αντινοβολούσα!…
Γυμνάσιο Αρρένων Λευκάδος! Ο βασικός στελεχιακός τροφοδότης κάθε μουσικής και καλλιτεχνική δημιουργίας στο νησί στα μεταπολεμικά χρόνια!
Kαλοκαίρι στη Λευκάδα! Πάνω ο Άγγελος Σικελιανός λουόμενος το 1937!
H Aγιομαυρίτικη παρέα σε ώρες δημιουργίας!
Έβγα στο παραθύρι! Άλλη μια έκφρανση Λευκαδίτικης Κανταδόρικης Παρέας του Πέτρου Μήτσου!