TA ΑΥΘΕΝΤΙΚΑ ΛΕΥΚΑΔΙΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ!
Ο γάμος, κατά την εκκλησιαστική ιερολογία είναι μυστήριο. Η λέξη μυστήριο προέρχεται απ’ το αρχαιοελληνικό ρήμα μύω, το οποίο σημαίνει κλείνω τα μάτια και σκέφτομαι, διαλογίζομαι. Ακριβώς, αυτό το μυστηριακό περιεχόμενο αυγάταιναν περισσότερο στον γάμο οι Λευκαδίτες, μέσα από έθιμα και τελετές ιδιαίτερου συμβολισμού. Δημιούργησαν έτσι οι Λευκαδίτες ξωμάχοι, στο διάβα των αιώνων, μια πλειάδα τραγουδιών, που έχουν όλα αυτή την μοναδική Λευκαδίτικη Μουσικολογική σφραγίδα, που τα κάνει αμέσως να ξεχωρίζουν απ’ τις επιρροές όμορων περιοχών, και απ’ το ύφος και απ’ την γλαφυρότητα και απ’ την ντοπιολαλιά. Από τα παιδικά μου ακόμη χρόνια παρακολουθούσα με τεράστιο ενδιαφέρον αυτή την εβδομαδιαία διάρκεια του Λευκαδίτικου Γάμου, με όλα του τα έθιμα, μα, κυρίως, με τα τραγούδια που ακούγονταν, είτε στο πλύσιμο των μαλλιών της νύφης, είτε στα προζύμια του γαμπρού και της νύφης, είτε στα Καρφώματα, είτε στο στεφάνωμα!
Όλα αυτά τα βιωματικά μου ακούσματα, ή αναφορές παλιών κατοίκων των χωριών των Σφακιωτών, τα επιβεβαίωσα και τα διασταύρωσα με την εμπειρία της μάνας μου Πολυξένης, αλλά και με τις αφηγήσεις, επαναλαμβάνω, της συγγενούς μου Ελευθερίας Γεωργάκη (Τζούνη) απ’ τα Λαζαράτα, επίσης απ’ τα Λαζαράτα του λόγιου και συγγραφέα Φίλιππου Λάζαρη, γνωστός σαν Γραμματέας σε όλους τους Σφακιώτες, και της υπεραιωνόβιας Κατίνας Γεωργάκη (Καλέ) απ’ το χωριό μου! Μπόρεσα έτσι να τα αποστηθίσω, να τα τραγουδήσω και να τα καταγράψω εδώ και χρόνια, απ’ το δημοτικό σχολείο ακόμη! Σαφέστατα και τα έχει καταγράψει όλα ο Πανταζής Κοντομίχης, από διάφορα χωριά της Λευκάδας με διαφοροποιήσεις σίγουρα, και ως προς την σειρά και τον αριθμό των στίχων, είτε ανάρια – ανάρια ως λιανοτράγουδα, αφού από χωριό σε χωριό του νησιού υπήρχαν μικροδιαφορές. Η δική μου προσωπική συμβολή σε αυτά τα γνωστά σε όλο το νησί τραγούδια του Λευκαδίτικου Γάμου που ακολουθούν, έγκειται στο γεγονός ότι τα έχω συστηματοποιήσει, σύμφωνα και με τα δικά μου βιωματικά ακούσματα ή αφηγήσεις τρίτων απ΄τους Σφακιώτες, κυρίως, και σε ελάχιστες περιπτώσεις έχω αποκαταστήσει σε ότι αφορά τον ιαμβικό στίχο και την ομοικαταληξία. Το σύνολο αυτών των τραγουδιών του Γάμου είναι σε ρυθμό συρτού, πλην των δύο συγκινητικών τραγουδιών, το ΦΚΗΣΟΥ ΜΕ ΜΑΝΟΥΛΑ ΜΟΥ και το Ω, ΧΡΙΣΤΕ ΚΑΙ ΤΙ Μ’ ΑΡΕΣΕΙ ΤΟΥ ΚΑΛΟΥ ΓΑΜΠΡΟΥ Η ΤΑΒΛΑ, τα οποία είναι σε μουσικό ύφος Ριζίτικου Κρητικού τραγουδιού!
ΟΙ ΕΥΧΕΣ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ.
Φκήσου με μανούλα μου, τώρα στ’ ώριο μου στεφάνι
τώρα στ’ ώριο μου στεφάνι και στα καλορίζικα μου.
Την ευχή μου βρέ παιδί μου του Χριστού και τη δική μου
την ευχή μου βρέ παιδί μου κι ο θεός να σε προκόψει
κι όσα καλά έχι η Λαμπρή όλα να σου τα δώσει
Σύρε στο καλό παιδί μου και σ’ ευλογημένη ώρα
να μη γνωρίσεις δάκρυα παρά χαρές τραγούδια
και να γεμίσ’ ο δρόμος σου δάφνες μυρτιές και ρόδα
δάφνες μυρτιές στο δρόμο σου κι η νίκη στο πλευρό σου
και της μανούλας η ευχή να είναι οδηγός σου.
Φκήσου με Μανούλα μου τώρα στ’ ώριο μου στεφάνι!
Το ανωτέρω τραγούδι τραγουδιόνταν σε τρεις απ’ τις εκδηλώσεις του Γάμου, στα Προζύμια της νύφης, στα Καρφώματα και στο Στεφάνι, προσαρμοσμένο σε κάθε μία από αυτές σε ότι αφορά τον πρώτο στίχο.
ΤΟΥ ΓΑΜΠΡΟΥ Η ΤΑΒΛΑ.
Ω Χριστέ και τι μ’ αρέσει του καλού γαμπρού η τάβλα
πούναι όμορφα στρωμένη και καλά τραπεζωμένη
με περούνια με κουτάλια και μεταξωτά μεσάλια
τα κουτάλια ασημένια και τα πιάτα φιρφιρένια
τα ποτήρια κρυσταλένια τα μαχαίρια ατσαλένια.
Σ’ όσους γάμους κι’ αν επήγα τέτοιο νιόφωτο δεν είδα
Ναν’ η νύφη κρύα βρύση κι’ ο γαμπρός σαν κυπαρίσσι.
ΚΥΡΑ ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗ ΜΟΥ
Σήμερα λάμπ’ ο ουρανός, σήμερα λάμπ’ η μέρα
σήμερα στεφανώνεται αϊτός και περιστέρα.
Χαρά στην τύχη σου γαμπρέ χαρά στο ριζικό σου
που βάνεις τέτοιον άγγελο για πάντα στο πλευρό σου.
Κυρά Φανερωμένη μου με τον μονογενή σου
ο γάμος όπου άρχισε νάναι με την ευχή σου.
Κυρά Φανερωμένη μου και χάρισε τους χρόνια
όπως χαρίζεις της ελιάς τα φύλλα και τα κλώνια.
ΕΥΧΕΣ ΤΗΣ ΠΕΘΕΡΑΣ.
Έβγα κυρά και πεθερά να προσδεχτείς τη νύφη
που πρόβαλε σαν τον αϊτό μαζί με τον πετρίτη.
Καλώς τα μάτια πούρχονται και φέραν τον αγέρα
και φέραν τη νυφούλα μας μέσα στα δυο μας χέρια.
Καλώς τα μάτια πούρθανε κι ας κάμανε και κόπο
αφού’ ρθαν και μας φούμισαν τον άσχημο τον τόπο.
Νυφούλα καλορίζικη με γειά σου και χαρά σου
ήρθαν τ’ αδόνια απ’ την Φραγκιά να δούν την ομορφιά σου.
Η ΠΕΡΔΙΚΑ ΚΑΙ Ο ΑΪΤΟΣ
Άσπρο σταφύλι ραζακί και κόκκινο κεράσι
τ’ αντρόγυνο που έγινε να ζήσει να γεράσει.
Νυφούλα καλορίζικη σήμερα στη χαρά σου
τόσα λουλούδια νύφη μου νάχει το φόρεμα σου.
Ποιος ήταν ο συμπέθερος, πούχε στη γλώσσα μέλι
η πέρδικα με τον αϊτό να γίνουνε αϊτέρι.
Σείς συμπεθέροι του γαμπρού σταθείτε μετρηθείτε
τη νύφη που σας φέραμε καλά να τη δεχθείτε.
ΓΑΜΠΡΕ ΜΟΣΧΟΜΥΡΙΖΕΙΣ
Γαμπρέ γαρύφαλλο κρατάς, γαμπρέ μοσχομυρίζεις.
Ούτε γαρύφαλλο κρατώ ούτε μοσχομυρίζω
μυρίζει το μαντήλι μου, που μούστειλ’ η καλή μου.
Έχει το φάδι μάλαμα και το στημόνι ασήμι.
Άγγελοι σε χτενίζουνε τη νύχτα με φεγγάρι
κι έγινες άσπρος και λαμπρός ωσάν μαργαριτάρι.
Γαμπρέ μου καλορίζικε καλό είν’ το ριζικό σου
κόκκινο τριαντάφυλλο έβαλες στο πλευρό σου.
Γαμπρέ γαρύφαλλο κρατάς, γαμπρέ μοσχομυρίζεις!
ΓΛΥΚΟ ΜΟΥ ΖΑΧΑΡΑΤΟ
Αφήνω γειά γειτόνισσες και σείς γειτονοπούλες
θέ νάβρω άλλες γειτονιές κι’ άλλες γειτονοπούλες.
Σήμερα κι’ αύριο είσαι’ δώ κι’ ακόμα το Σαββάτο
την Κυριακή αφήνεις γειά γλυκό μου ζαχαράτο.
Εκεί στο σπίτι που θα πάς, κανέλλα μην μασήσεις
και μοσχοκάρυδο μην φας και μας αλησμονήσεις.
Εκεί στο σπίτι που θα πάς είναι ξερά τα ξύλα
κι’ από την ομορφάδα σου ανθούν και βγάζουν φύλλα.
ΝΥΦΟΥΛΑ ΚΑΛΟΡΙΖΙΚΗ
Νυφούλα καλορίζικη σήμερα στη χαρά σου
ήρθαν τ’ αηδόνια νύφη μου να δούν την ομορφιά σου.
Ήρθαν απ’ την ανατολή, κόπιασαν απ’ τη δύση
να δούνε νύφη αρχόντισσα γαμπρό με κυπαρίσσι.
Ασφελαχτέ και άγκαθε και βάτε π’ αγγελώνεις
εκεί που δεν σε θέλουνε ποτέ μη ξεφυτρώνεις.
Γαμπρέ μου σε παρακαλώ μια χάρη να μου κάνεις
το φιόρο που σου δώσαμε να μην μας το μαράνεις.
Σ’ όποιο γάμο κι’ αν επήγα τέτοια νύφη δεν την είδα
νάναι η νύφη κρύα βρύση κι ο γαμπρός σαν κυπαρίσσι.
ΚΟΡΗ ΠΟΥ ΥΦΑΙΝΕΙΣ
Κόρη που υφαίνεις το πανί που υφαίνεις και ξεϋφαίνεις
που διάζεσαι βράδυ – πρωί κι όλους τους νιούς μαραίνεις.
Πέτα σαΐτα μου χρυσή, με το χρυσο μετάξι
ν’ άρθει ο καλός μου τη Λαμπρή να βρεί χρυσά ν’ αλλάξει.
Χίλια φλουριά είν’ στο πανί χίλια φλουριά στο χτένι
χαρά στη νιά που κάθεται στον αργαλειό κι υφαίνει.
Χίλια χρυσά κεντήματα χίλια χρυσά μετάξια
καλώς το νιό που έφτασε με τ’ ασημένια τ’ άστρα.
ΣΤΟ ΚΟΥΛΟΥΡΙ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ
Σήτα μου ψιλή μου σήτα και καλή μου κοσκινίστρα
σείσε μας καλά τ’ αλεύρι σμίξε μας καλά το ταίρι.
Σήτα μου μεταξόσιτα, που σίξεις και ξεσίξεις
σίσε μας και ξεσήτισε της νύφης το προζύμι.
Αχλιβέ μου ποταμέ μου άχλια νάναι τα νερά σου
π’ αναπιάζουν τα προζύμια και του γάμου τα κουλούρια.
Βάλτε το νερό να χλιάνει και σείς φέρτε το σκαφίδι
και βάλτε ν’ αναπιάσουμε της νύφης το προζύμι.
ΤΑ ΠΡΟΙΚΙΑ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ
Τρία κλαριά βασιλικός και τρία ματζουράνα
χαρά σε τούτα τα προικιά που δίνει τούτη η μάννα.
Ψαλίδι χρυσοψάλιδο που κόβεις το βελούδο
κόβεις της νύφης τα προικιά και του γαμπρού το ρούχο.
Νάναι ο γαμπρός πολύχρονος κι η νύφη καλομοίρα
να κάνουν σερνικά παιδιά σαν του Μαγιού τα μήλα.
Σαρώσετε τις γειτονιές, σαρώσετε τις ρούγες
για να διαβεί η νύφη μας με τις πλατιές φτερούγες!
ΤΟ ΚΡΕΒΑΤΙ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ
Αηδόνια της Ανατολής και σείς πουλιά της Δύσης
ελάτε να γεμίσουμε τα στρώματα της νύφης.
Ζάχαρη πάλι ζάχαρη ρύζι και πάλι ρύζι
να γίνει καλορίζικο το στρώμα που γιομίζει.
Νάμουν αέρας δροσερός να έμπαινα στο στρώμα
να φίλαγα το νιόφωτο στα χείλη και στο στόμα.
Όσα πλουμίδια νύφη μου έχει το φόρεμα σου
τόσα νάναι τα χρόνια σου και τόσα τα παιδιά σου.
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΓΑΜΠΡΟ
Αϊτέ μου χρυσοπράσινε με τσ’ασημένιες πλάτες
όθε περνάς κι’ όθε διαβείς μοσκοβολούν οι στράτες.
Θιαμαίνομαι τον ουρανό που στέκει δίχως στύλο
θιαμαίνομαι τις κοπελλιές που δεν σε πιάνουν φίλο.
Ψηλό κυπαρισσάκι μου σείσου και κάν’ αέρα
να κελαηδήσουν τα πουλιά να ξημερώσ’ η μέρα.
Όσ’ άστρα έχει ο ουρανός ένα σε σ’ ένα μοιάζει
που βγαίνει κάθε πρωινό κι ο κόσμος το θαυμάζει.
ΝΥΦΗ ΓΑΛΑΖΟΦΕΡΕΜΕΝΗ
Γαλαζοφορεμένη μου όλη την εβδομάδα
την Κυριακή στολίζεσαι σαν νύφη σαν φρεγάδα.
Σου μοιάζουν τ’ άσπρα σήμερα, σου μοιάζει το μαντήλι
σαν τ’ αηδονάκι που λαλεί τον Μάη τον Απρίλη.
Έχεις την κεφαλή χρυσή και τα μαλλιά μετάξι
και κάθε τρίχα γίνεται μαχαίρι να με σφάξει.
Καλώς ήρθαν τα σύννεφα και φέραν τον αέρα
και φέρανε τον σταυραϊτό πόχει την περιστέρα.
Τα τέσσερα που ακολουθούν είναι αυτούσια του αείμνηστου Πανταζή Κοντομίχη.
ΤΑ ΚΑΤΣΑΡΑ ΣΟΥ ΤΑ ΜΑΛΛΙΑ
Τα κατσαρά σου τα μαλλιά στην πλάτη σου ριγμένα
Αγγέλοι σου τα σάζουνε με ασημένια χτένια
άγγελος είσαι μάτια μου κι αγγελικά διαβαίνεις
αγγελικά πατάς στη γη και κουρνιαχτό δεν σέρνεις
και σειέσαι και λυγίζεσαι κι όλους τους νιούς μαραίνεις
κι όσ’ άστρα έχει ο ουρανός ένα σε σένα μοιάζει
εκειό που βγαίνει το πρωί κι ο κόσμος το θαυμάζει.
ΣΗΜΕΡΑ Η ΜΑΝΑ ΤΟΥ ΓΑΜΠΡΟΥ
Σήμερα η μάνα του γαμπρού και πεθερά της νύφης
Με τον αγέρα μάλωνε και με την τραμουντάνα
Βαριά αγέρα μη φυσάς την νύφη μη μου σκιάξεις
Μον’ άλλαξε το φύσημα την πάγρα σου ν’ αλλάξεις
Νύφη μου καλορίζικη και καλομοιραμένη
μη σε μποδίσει ο βοριάς και μούρθεις φοβισμένη
σε περιμένει η πεθερά σε περιμένει ο γάμος
τώρα βαρούνε τα βιολιά και θα σφαγεί κι ο τράγος
ΜΗΛΙΤΣΑ ΣΤΗΝ ΑΥΛΗ ΜΟΥ
Είκοσι χρόνια πότιζα μηλίτσα στην αυλή μου
Και τώρα σε παρέδωκα πάρε και την ευχή μου
Τέσαροι τοίχοι του σπιτιού βαφτείτε στολιστείτε
Κι αυτού σαν έμπει η πέρδικα να την καλοδεχτείτε
Είκοσι χρόνια πότιζα δεντράκι στην αυλή μου
Και τώρα φεύγεις λεμονιά πάρε και την ευχή μου
Νύφη μας καλωσόρισες, νύφη καλώς μας βρήκες
Και με το ταίρι το γλυκό ποτέ μη χωριστείτε.
ΕΠΗΡΑΝΕ ΤΗΝ ΠΕΡΔΙΚΑ
Επήρανε την πέρδικα την χιλιοπλουμισμένη
Κ’ αφήσανε τη γειτονιά σα χώρα κουρσεμένη
Σαν εκκλησιά αλειτούργητη σα νερατζιά κομμένη
Στο σπίτι το πεθερικό, στη γειτονιά που θάρθεις
Σαν κυπαρίσσι να σταθείς σαν κρίνο να ριζάσεις
Μισεύουν τα γαρούφαλλα, μισεύουνε τα κρίνα
Και μένουμε στη γειτονιά χωρίς ανθούς και κλίμα
Φεύγεις και φεύγ’ η όψη μου, φεύγεις παρηγοριά μου
Φεύγεις καημέ της ζήσης μου και χτύπε της καρδιάς μου
Γαμπρέ μου να τη χαίρεσαι τη νύφη που επήρες
Γιατί με χάρη κι ομορφιά την προίκισαν οι μοίρες
Την Παναγιά και τον Χριστό έβαλες μεσιτάδες
Και πήρες το λουλούδι μου χωρίς προξενητάδες
To τελευταίο τραγούδι με τίτλο ΕΜΠΗΚΕ Η ΝΥΦΗ ΣΤΟ ΧΟΡΟ της ενότητας αυτής του ΓΑΜΟΥ τραγουδήθηκε το 1966 στην Καρυά, στην περίφημη ηχογράφηση του Σπύρου Περιστέρη, απ’ τον Αλεξαντρίτη Ξενοφώντα Βρεττό και κυκλοφορεί στο ΥΟU TUBE. Άρα έχομε το σκοπό του τραγουδιού, οπότε είναι εύκολη ενδεχόμενη μελοποίησή του.
ΕΜΠΗΚΕ Η ΝΥΦΗ ΣΤΟ ΧΟΡΟ
Εμπήκε η νύφη στο χορό με γειά της με χαρά της
Nα ζήσει και το ταίρι της κι όπου πονεί η καρδιά της
Να ζήσει η νύφη κι ο γαμπρός να ζήσουν κι ο κουμπάροι
Να ζήσουν τα συμπεθεριά να κάμουν κι άλλου γάμους
Νύφη μου καλορίζικη σήμερα στη χαρά σου
Ήρθαν τ’ αηδόνια απ’ τα βουνά να ειδούν την ομορφιά σου
Βασιλικός εφύτρωσε στη ρίζα από τη φτέρη
Να ζήσει η νύφη κι ο γαμπρός κι όλοι οι συμπεθέροι
Βασιλικός εφύτρωσε απάνω στο λεμόνι
Να ζήσει η νύφη κι ο γαμπρός κι αυτός που στεφανώνει.
Mία απ’ τις εκδηλώσεις του Λευκαδίτκου Γάμου ήταν αυτή της Παρασκευής πριν το Κυριακάτικο Στεφάνωμα στην εκκλησία, ήταν τα Καρφώματα της νύφης! Το σόϊ του γαμπρού πήγαινε στο σπίτι της νύφης, η οποία είχε καλεσμένο και όλο το δικό της συγγένειο, αλλά και πολλούς συγχωριανούς της και εκεί η μάνα της νύφης έφερνε απ’ τον γήκο τα προικιά, τα έδινε στη νύφη η οποία τα έριχνε στον κόμπο που σχηματίζονταν στο πάτωμα του σπιτιού! Όλοι οι παριστάμενοι έβλεπαν με θαυμασμό την χρυσοχέρα μάνα και τα προικιά που είχε ετοιμάσει στην κόρη της, στα οποία εντυπωσίαζαν τα χοντροσκούτια, μαντανίες, βελέτζες, απλάδια, σαγιάσματα και λοιπά. Οι γυναίκες, οι ΚΑΡΦΩΣΤΡΕΣ, τακτοποιούσαν με την σειρά τα ρούχα στον κόμπο και τα έδεναν μεταξύ τους με κόκκινη κλωστή, σε μια αλληγορική σημασία να είναι το νιόφωτο δεμένο σε όλη του την ζωή! Ακολούθως όταν τελείωναν οι κόμποι, τότε φορτώνονταν στα άλογα, για να τα πάνε στο σπίτι του γαμπρού! Το φόρτωμα ήταν ειδική ιεροτελεστία, αφού έπρεπε στο σαμάρι του αλόγου να είναι σαν στρωμένο κρεβάτι, σκεπασμένα με άσπρο λινό σεντόνι, εξ ου και ΚΡΕΒΑΤΙΑ ονομάζονταν, πέρα από ΚΑΡΦΩΜΑΤΑ! Τα φορτωμένα άλογα έσερναν σερνικά παιδιά, στα χέρια των οποίων περνούσαν ένα κουλούρι, η δε πομπή προς το σπίτι του γαμπρού ήταν εντυπωσιακή με τα τργούδια και το περίφημο <<Φκήσου με μανούλα μου τώρα στα Καρφώματά μου, τώρα στα Καρφώματά μου και στα καλορίζικά μου…>>. Όταν έφταναν στο σπίτι του γαμπρού, τότε πάνω στα τοποθετημένα ρούχα και στο στρωμένο κραβάτι του νιόφωτου <<πέταγαν>> πάνω ένα σερνικό παιδί, σμβολικά για να κάνει το νιόφωτο σερνικά παιδιά!
Εκπληκτικό νιόφωτο στους Πηγαδισάνους! (Αρχείο Μαριέττας Σάντα)
Γάμος στην Εξάνθεια με όλους τους παράγοντες και πρωταγωνιστές επί σκηνής! Το νιόφωτο, οι παράνυμφες με τα πλουμιστά κρέπια, οι γονείς και οι συμπεθέροι, το παιδάκι με την βαντιέρα με τα στέφανα, οι οργανοπαίχτες! Μια αντιπροσωπευτική φωτογραφία του παλιού Λευκαδίτικου Γάμου, έτσι όπως την έζησαν γενιές ολάκερες αυτή την εξαίσια Λευκαδίτικη Γαμήλια εκδήλωση! Και η Καρσάνικη ζυγιά οργανοπαιχτών στην συνοδεία του νιόφωτου! Μπροστά ο βιολιτζής είναι ο Λευτέρης Κακλαμάνης ή Μπουμπούλιας και πίσω κλαριτζής ο Σπύρος Κατωπόδης ή Λούντρος. Τα εκπληκτκά τραγούδια του Λευκαδίτικου γάμου που πάντρεψαν και διασκέδασαν τα νιόφωτα και όλους τους συμπεθέρους, αφού ακούγονταν μια ολόκληρη εβδομάδα, όσο διαρκούσε η ιερή μυσταγωγία του Λευκαδίτικου Γάμου, με τις πολυποίκιλες εκδηλώσεις και τα μοναδικά στο πανελλήνιο ήθη και έθιμά του.
Φκήσουμε μανούλα μου τώρα στ’ ώριο μου στεφάνι
Τώρα στ’ ώριο μου στεφάνι και στα καλορίζιικά μου!
Ακόμη ένας υπέροχος γάμος στο Κατωχώρι! (Αρχείο Σπύρου Σκλαβενίτη)
Πανέμορφο αντρόγυνο στο Μεγανήσι! (Αρχείο Άλκη Μαρκεζίνη).