Ο ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΠΕΡΙΣΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ ΤΟΥ 1966 ΣΤΗΝ ΚΑΡΥΑ ΛΕΥΚΑΔΟΣ
Τον Ιούλιο του 1966, ο εξαίρετος μουσικός και πρωτοψάλτης στην Μητρόπολη Αθηνών ο Σπύρος Περιστέρης, επισκέφθηκε την Βόνιτσα και την Λευκάδα, για να καταγράψει ακουστικά σε κασετόφωνο της εποχής τα δημοτικά τραγούδια των δύο τόπων. Στην Λευκάδα έμεινε επί δεκαπενθήμερο και είχε επιτόπιες επαφές με τον απλό κόσμο της Λευκαδίτικης παραδοσιακής μουσικής, με επίκεντρο την Καρυά, στην πλατεία της οποίας άκουσε δια ζώσης να τραγουδούν ηλικιωμένοι άνδρες και γυναίκες, τους οποίους κατέγραψε. Αυτά τα τραγούδια διασώθηκαν και φτάνουν μέχρι τις μέρες μας, να κυκλοφορούν αυτούσια στον ηλεκτρονικό χώρο του ΥΟU TUBE, προσβάσιμα σε κάθε ενδιαφερόμενο για τα Λευκαδίτικα μουσικά μας πράγματα..
Συνολικά κατέγραψε ο Σπύρος Περιστέρης τριανταοκτώ τραγούδια, τα οποία ακούγονταν στα χωριά μας και τα παρουσιάζομε παρακάτω. Δύο πολιτικού περιεχομένου, πέντε χορευτικά σε ρυθμό συρτό ή καλαματιανό, οκτώ επιτραπέζια και κλέφτικα, τρία χορευτικά τσάμικα, ένα της ξενητειάς, έντεκα του γάμου, δύο κάλαντα του Λάζαρου και έξι μοιρολόγια, γιατί και το μοιρολόγι ελεγειακό τραγούδι είναι. Τα τραγούδησαν άτομα, άνδρες και γυναίκες που είχαν γεννηθεί περί το 1900, άρα είμαστε πολύ κοντά σε αυτό που ονομάζομε πρωτογενή Λευκαδίτικη Μουσική παράδοση. Στην αναφορά του κάθε τραγουδιού, στον παρακάτω σχετικό πίνακα, υπάρχει και ο τραγουδιστής που το τραγουδά και η ηλικία του. Αν εμβαθύνει, όμως, ο αναγνώστης θα δει σημαντικά πράγματα σε αυτές τις ηχογραφήσεις του Σπύρου Περιστέρη.
Πρώτον. Απ’ τον τίτλο του κάθε τραγουδιού, το άκουσμά του, την ντοπιολαλιά του και το θεματικό του περιεχόμενο, μπορούμε να αναγνωρίσομε δεκατέσσερα τραγούδια, που δεν είναι ντόπια Λευκαδίτικα, αλλά <<φερτά>> απ’ την ηπειρωτική Ελλάδα, εκ των οποίων δεκατεσσάρων τα οκτώ επιτραπέζια και κλέφτικα, τα τρία τσάμικα, (Διαμάντω, Γκόλφω και Όλα τα πουλάκια), ένα της ξενητειάς, δύο ερωτικά. Δεύτερον. Τα δύο τραγούδια, τα Λαζαρικά, είναι τα Καρσάνικα κάλαντα του Λάζαρου, εδώ να σημειώσομε, πως άλλα κάλαντα ακούγονταν στα χωριά των Σφακιωτών. Τα έξι μοιρολόγια, που τραγουδήθηκαν από γυναίκες της Καρυάς, είναι τραγούδια ελεγειακά και πένθιμα… Απλά, να σημειώσομε εδώ, πως τα Λευκαδίτικα μοιρολόγια, στα οποία θα αναφερθούμε διεξοδικότερα παρακάτω, ποικίλουν από χωριό σε χωριό, αλλά είναι μοναδικά στο είδος τους και εφάμιλλα των περίφημων Μανιάτικων μοιρολογιών! Τρίτον. Απομένουν τα ένδεκα τραγούδια του γάμου, τα οποία είναι αμιγώς Λευκαδίτικα και μάλιστα απ’ τα καλύτερα του είδους σε όλη την Ελλάδα, αφού καλύπτουν όλα τα στάδια και όλες τις εκφάνσεις του Λευκαδίτικου γάμου, που κρατούσε μια εβδομάδα, με τα πολυποίκιλα Λευκαδίτικα έθιμα! Τραγούδι για τα προζύμια του γαμπρού και της νύφης, τραγούδι για τα Καρφώματα, τραγούδι για την πεθερά, τραγούδι για την τάβλα, (το τραπέζι του γαμπρού) και το κορυφαίο, το οποίο μοιάζει με Ριζίτικο Κρητικό τραγούδι είναι το συγκινητικό <<Φκήσου με μανούλα μου>>. Και αυτά τα τραγούδια του γάμου, που περιλαμβάνονται στην ηχογράφηση του Σπύρου Περιστέρη, αλλά και όσα προσωπικά συλλέξαμε χρόνια τώρα απ’ τα χωριά του νησιού μας, αλλά και όσα περιλαμβάνει ο Πανταζής Κοντομίχης στο έργο του ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ, θα τα παρουσιάσομε αναλυτικά παρακάτω και θα τα σχολιάσομε δεόντως και λαογραφικά και συμβολικά, γιατί περικλείουν και πολλαπλούς συμβολισμούς….
Απομένουν, ακόμη, τα τρία ερωτικά χορευτικά σε ρυθμό συρτό και καλαματιανό τα οποία άκρως ενδιαφέρουν την έρευνα μας, αφού είναι αυθεντικά Λευκαδίτικα χορευτικά τραγούδια που τόσο ανάγκη έχει σήμερα το νησί μας, όπου, στα Λαϊκά του πανηγύρια, δεν ακούγεται η τοπική μας παράδοση, αλλά τα γνωστά <<σουξεδάκια>> και τα <<σλόγκαν>> της εποχής με τον πρόχειρο στίχο, αλλά με το πρόσχαρο ύφος και τον κεφάτο ρυθμό… Να αναφέρομε αυτά τα τρία ερωτικά χορευτικά Λευκαδίτικα τραγούδια που περιέχει η ηχογράφηση στα 1966 του Σπύρου Περιστέρι: <<Άσπρα μου πουλιά>>, <<Είχα μιαν αγάπη>>, <<Χίλια φλουριά να ξόδιαζα>>. Ο σχετικός πίνακας, με τους τραγουδιστές, το είδος του τραγουδιού, αλλά και την ηλικία των τραγουδιστών ακολουθεί:
<<Ως πότε η ξένη ακρίδα>>. Πολιτικό εμβατήριο. Τραγουδά ο Άγγελος Φίλιππας απ’ τον Δρυμώνα, ετών 53 στα μέσα της δεκαετίας του 1960, όταν έγινε η ηχογράφηση του Σπύρου Περιστέρη (1966).
<<Ω λυγερόν και κοπτερόν σπαθί μου>>. Επαναστατικό εμβατήριο. Τραγουδά ο Άγγελος Φίλιππας.
<<Χίλια φλουριά να ξόδιαζα>>. Ερωτικό καθιστό. Τραγουδά ο Άγγελος Φίλιππας.
<<Άσπρα μου πουλιά>>. Ερωτικό συρτό. Τραγουδά ο Άγγελος Φίλιππας.
<<Διψάν οι κάμποι για νερό>>. Επιτραπέζιο. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός απ’ τον Αλέξανδρο, ετών 63.
<<Στον ίσκιο κάτω απ’ τις ελιές>>. Κλέφτικο. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός
<<Τρεις περδικούλες κάθονταν>> Επιτραπέζιο. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.
<<Κι αν πας πουλί μου στη Φραγκιά>>. Επιτραπέζιο. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.
<<Είχα μιαν αγάπη>>. Ερωτικό καλαματιανό. Τραγουδά η Ελένη Ζαβιτσάνου απ’ την Καρυά, ετών 62,
<<Όλα τα πουλάκια>>. Τσάμικος ερωτικός. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.
<<Είχα καρδιά που άνθιζε>>. Ερωτικός συρτός. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.
<<Καιρούς πόχουν τα μάτια μου>>. Της ξενητειάς. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.
<<Καλώς ορίστε φίλοι μου>>. Επιτραπέζιο. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.
<<Δεν είναι κρίμα να χαθώ>> Επιτραπέζιο. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.
<<Κυρά Φανερωμένη μου>> Του γάμου. Τραγουδά η Ελλένη Ζαβιτσάνου.
<<Τώρα στα Καρφώματά μου>> Του γάμου. Τραγουδά η Σπυριδούλα Κατωπόδη.
<<Αφήνω γεια στη μάνα μου>>. Του γάμου. Τραγουδά η Σπυριδούλα Κατωπόδη
<<Σήτα μου καλή μου σήτα>>. Του γάμου. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.
<<Έλα μάνα ασημωσέ το>>. Του γάμου. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.
<<Γαμπρέ μου το προζύμι σου>> Του γάμου. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.
<<Ω Χριστέ και τι μ’ αρέσει του καλού γαμπρού η τάβλα>>. Του γάμου. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.
<<Καημένοι χρόνοι και καιροί>> Επιτραπέζιο. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.
<<Νάμουν αγέρι δροσερό>>. Του γάμου. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.
<<Αφήνω γεια πατέρα μου>> Του γάμου. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.
<<Τώρα το πρωί>> Του γάμου. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.
<<Εμπήκε η νύφη στο χορό>> Του γάμου. Τραγουδά ο Ξενοφώντας Βρεττός.
<<Διαμάντω>>. Ερωτικός Τσάμικος. Τραγουδά ο Νίκος Βρυώνης.
<<Εσείς βουνά της Κορυτσάς>>. Ιστορικό. Τραγουδά ο Δημήτριος Κολογκιός, ετών 41.
<<Η Γκόλφω>>
<<Ας παν να δουν τα μάτια μου>> Ερωτικό. Τραγουδά ο Δημήτριος Κολογκιός.
<<Του Μάρκου Μπότσαρη>>. Κλέφτικο. Τραγουδά ο Δημήτριος Κολογκιός.
<<Κάλαντα του Λάζαρου στην Καρυά>>. Τραγουδά ο Βασίλης Κακλαμάνης.
<<Κάλαντα του Λάζαρου στην Καρυά>> Τραγουδά ο Ναπολέων Δουβίτσας.
<<Τίποτα δεν ζήλεψα>> Μοιρολόγι. Τραγουδά η Σπυριδούλα Κατωπόδη.
<<Για πες μας αδερφούλη μου>>. Μοιρολόγι. Τραγουδά η Γεωργία Σταύρακα
<<Εψές προψές περνούσα>>. Μοιρολόγι. Τραγουδά η Γεωργία Σταύρακα.
<<Παρακαλώ τη μοίρα μου>>. Ομαδικό μοιρολόγι.
<<Τρεις αντρειωμένοι βούλονται>> Μοιρολόγι. Τραγουδά η Μαρία Ζαβιτσάνου, ετών 76.
<<Γυναίκες οπού τύχαμε κι όπου συναπαντύχαμε>>. Μοιρολόγι. Τραγουδά η Χριστίνα Αραβανή ετών 67.
Mετά την ανωτέρω παρουσίαση και των τριανταοκτώ τραγουδιών, που ηχογράφησε ο Σπύρος Περιστέρης στην Καρυά το καλοκαίρι του 1966, οφείλομε να καταγράψομε τα τρία, κατά τη γνώμη μας, αυθεντικά Λευκαδίτικα τραγούδια σε λόγια και σε ύφος, προκειμένου να είναι σε πρώτη ζήτηση για μελλοντική μελοποίηση, αφού έχομε ολοκάθαρα τον σκοπό τους, πράγμα που διευκολύνει κάθε φιλόδοξο μουσικό δημιουργό… Θα επισημάνομε πως καταγράφομε αυτά τα τρία τραγούδια εδώ εμπλουτισμένα με περισσότερους στίχους, όπως προσωπικά τα ακούσαμε και τα συλλέξαμε στα χωριά μας. Να υπενθυμίσομε πως στην ηχογράφηση του Σπύρου Περιστέρη έπαιξε κλαρίνο ο Νίκος Βρυώνης, βιολί ο Γιώργος Βερύκιος, λαούτο ο Σταύρος Κατωπόδης ή Μαστροσταύρος, ακορντεόν ο Νίκος Κατωπόδης, γιός του ανωτέρω Μαστροσταύρου.
ΧΙΛΙΑ ΦΛΟΥΡΙΑ ΝΑ ΞΟΔΕΥΑ
Ερωτικό καθιστό. Τραγουδά ο Άγγελος Φίλιππας, ετών 53 απ’ τον Άγιο Νικήτα.
Χίλια φλουριά εξόδιασα να κάμω περιβόλι
Να μπαίνουν μέσα τα πουλιά να τραγουδάμε όλοι
και περιβόλι έκαμα τη δόλια τη καρδιά μου
χίλες αγάπες νάρχονται να πέφτουν στην ποδιά μου
φυτεύω κυδωνιές, μηλιές, ωραίο περιβόλι
μέσα εγώ και τα πουλιά να τραγουδάμε όλοι.
Να τραγουδάμε τη ζωή εδώ στη γειτονιά μου
Που μιαν αγάπη φύτεψε αγκούσα στην καρδιά μου!
ΑΣΠΡΑ ΜΟΥ ΠΟΥΛΙΑ
Ερωτικό χορευτικό συρτό. Τραγουδά ο Άγγελος Φίλιππας, ως άνω.
Άσπρα μου πουλιά μαύρα μου χελιδόνια
Αγάπες σας μολόγαγα σε όλα μου τα χρόνια
Αυτού ψηλά που πέτεστε, κι αυτού ψηλά που πάτε
Την κόρη την μονάκριβη να μου τη χαιρετάτε
Μην είδατε τη Ρήνη, τη Ρήνη τη φρεγάδα
Με τα σγουρά της τα μαλλιά και στο κορμί ασπράδα
Εψές αργά την είδαμε στης πόλης τα μπουγάζια.
Είχε το φιόρο στα μάλλια και στην καρδιά φωτάδια!
ΕΙΧΑ ΜΙΑΝ ΑΓΑΠΗ
Ερωτικός χορευτικός συρτός. Τραγουδά η Ελένη Ζαβιτσάνου, ετών 62, απ’ την Καρυά.
Είχα μιαν αγάπη, πέστο πουλί μου πέστο
Είχα μια αγάπη όμορφη στον καιρό μου
Κ’ αυτή ήταν τα μάτια μου κι υτή ήταν το φως μου
Και την αγαπούσα πιστά και τιμημένα
Πέστο πουλί μου πέστο
Κι αυτή η αφιλότιμη κορόϊδευε μ’ εμένα
Ένα Σαββάτο βράδυ περνώ στη γειτονιά της
Και σαν την καλησπέρισα και κράζω τ’ όνομά της
Καλησπέρα μήλο, μήλο και πορτοκάλι
Ωσάν κ’ εσένα μάτια μου στον κόσμο δεν είν’ άλλη.
Ο ΤΣΑΜΙΚΟΣ, Η ΘΥΑΜΟΥΡΙΑ ΚΑΙ Ο ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ!
Ο Τσάμικος χορός, ή το Τσάμικο, ευθύβολα και ρηξικέλευθα θα πούμε, όπως προκύπτει απ’ την έρευνά μας από αξιόπιστες πηγές, δεν έχει καμιά σχέση με την Τσαμουριά και την Αλβανία, αλλά είναι ένας καθαρά Ελληνικός χορός, που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα! Συγκεκριμένα, λοιπόν, σε ότι αφορά την αρχαιοελληνική του προέλευση, ο Ελβετός εθνικομουσικολόγος BAUD BOVY, θεωρεί ότι ο τσάμικος, ο πανελλήνιος αυτός χορός, έρχεται μέσα απ’ την Ελληνική Αρχαιότητα, διότι τον χαρακτηρίζει ο ίδιος ρυθμός που έχει και το <<Τραγούδι του Σείκελου>>! Η επιτύμβια στήλη του Σείκελου, του 2ου π. Χ αιώνα, είναι, κατά τον ανωτέρω Ελβετό, το σημαντικότερο μνημείο που έχομε στην αρχαία ελληνική μουσική! Ανακαλύφτηκε κοντά στις Αρχαιοελληνικές Τράλλεις της Μικράς Ασίας και σήμερα αυτή η στήλη βρίσκεται στο μουσείο της Κοπεγχάγης. Στην επιγραφή της στήλης, πάνω από τα γράμματα, που αποδίδουν το ύψος των φθόγγων, υπάρχουν σημεία που καθορίζουν και την διάρκειά τους! Οι στίχοι της επιγραφής:
<<Όσον ζης φαίνου, μη λυπού. Προς ολίγον εστί το ζην, το τέλος ο χρόνος απαιτεί…>>. Δηλαδή: <<Όσο ζεις να λάμπεις και καθόλου μην λυπάσαι. Για λίγο διαρκεί η ζωή. Ο χρόνος απαιτεί την πληρωμή του…>>
Ευθεία αναφορά, ως εκ τούτου και προέλευση του Τσάμικου απ’ την Αρχαία Ελλάδα, αλλά και απόλυτα Ελληνικός χορός, που δεν έχει καμιά σχέση με την Τσαμουριά και την Αλβανία, σύμφωνα με δυο ακόμη αξιόπιστες και αποκαλυπτικές έρευνες και απόψεις. Η πρώτη ανήκει στον γνωστό λόγιο δημοσιογράφο Σταύρο Λυγερό, ο οποίος σε άρθρο του στην εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ με τίτλο Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΤΣΑΜΗΔΕΣ, αποδεικνύει πως η αρχική λέξη, που αφορά σε όλους τους κατοίκους της Θεσπρωτίας, είναι <<Θυάμιδες>> απ’ τον αρχαιοελληνικό ποταμό Θύαμις, σημερινό Καλαμά, ο οποίος διατρέχει την Θεσπρωτία και χύνεται στο Ιόνιο! Θυάμιδες, λοιπόν, που κατά παραφθορά και στην Θεσπρωτική ντοπιολαλιά το <<θήτα>>, χάριν ευφωνίας, έγινε <<Τσ>> και προέκυψε ο σημερινός όρος Τσάμηδες, ο οποίος δεν αφορά μόνο το γνωστό δοσιλογικό κομμάτι, (συνεργάτες των ναζί) που κατέφυγε στην Αλβανία, αλλά όλοι οι Θεσπρωτοί αποκαλούνται απ’ τον ποταμό τους Τσάμηδες. Επομένως, αν ο Τσάμικος, σαν συνέχεια του αρχαιοελληνικού χορού <<Της Στήλης του Σείκελου>> πρωτοεπινοήθηκε και πρωτοχορεύτηκε στην Θεσπρωτία (Τσαμουριά), εξυμνώντας τα κλέη και τα κατορθώματα της Κλεφτουριάς τον καιρό της τουρκοκρατίας, είναι καθαρά Ελληνικός Χορός!
Άλλωστε, στη δεύτερη αποκαλυπτική μας πηγή, αυτή του Γιάννη Τσιαμήτρου στο έργο του με τίτλο ΤΟ ΤΣΑΜΙΚΟ – ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΧΟΡΟΣ, παρουσιάζονται δύο σημαντικά στοιχεία, που αποδεικνύουν πως στην Αλβανία αγνοούσαν παντελώς τον Τσάμικο… Το καλοκαίρι του 1989, αποκαλύπτει ο Γιάννης Τσιαμήτρος, κλήθηκαν απ΄την Αλβανία ο Βασίλης Λαζός ή Τσιαμάτης, που ζει στα Τίρανα και θεωρείται και σήμερα το καλύτερο κλαρίνο της Αλβανίας και ο επίσης οργανοπαίχτης Σταύρος Ντέρος απ’ το Γεωργουτσάτι, όταν κλήθηκαν οι δυο τους να παίξουν σε έναν ελληνικό γάμο μιας οικογένειας Τσώνη και τους ζητήθηκε να παίξουν τσάμικο, αυτοί δεν τον ήξεραν… Δεύτερη περίπτωση συνέβη στο Φεστιβάλ του Αργυροκάστρου, το 1984, όταν ακόμη στην Αλβανία μεσουρανούσε ο Χότζα, δεν ακούστηκε πουθενά χορός τσάμικος, παρά το γεγονός ότι στο εν λόγω φεστιβάλ μετείχαν συγκροτήματα από όλες τις εθνότητες της Αλβανίας!
Μετά από αυτές τις μοναδικές, όσο και αποκαλυπτικές έρευνες, που αποδεικνύουν την αυθεντική ελληνικότητα του τσάμικου και πως καμιά σχέση δεν έχει με τους γνωστούς Τσάμηδες και την Αλβανία, να δούμε ποια είναι η σχέση του Τσάμικου με την Λευκάδα, στην οποία αφορά η δική μας έρευνα. Είναι γεγονός πως αυτός ο λεβέντικος χορός αποκαλείται και ΚΛΕΦΤΙΚΟΣ, γιατί ακριβώς εξυμνεί τα κατορθώματα της ΚΛΕΦΤΟΥΡΙΑΣ στην εποχή της Τουρκοκρατίας. Στο νησί της Λευκάδος δεν υπάρχει κλεφτουριά, για να δώσει το έναυσμα για την δημιουργία Λευκαδίτικου τσάμικου χορού… Υπάρχει, όμως, και είναι ιστορικά αποδεδειγμένο πως το νησί της Αγίας Μαύρας δέχονταν εκατοντάδες Κλεφταρματωλούς, που κατέφευγαν πρώτα στο Ενετοκρατούμεο νησί μας, (1684 – 1797) και κατόπιν στο αγγλοκρατούμενο νησί μας, (1810 – 1864), καταδιωκόμενοι απ΄ τους τούρκους. Σίγουρα αυτοί οι κλεφταρματωλοί και τα παλικάρια τους έφεραν, πρωτόφεραν, μάλλον, τον τσάμικο χορό στην Λευκάδα! Αλλά και οι γνωστές κοινωνικοοικονομικές σχέσεις της Λευκάδας με την Ρούμελη και την Ήπειρο έκαναν γνωστό τον χορό του τσάμικου στην Λευκάδα, ο οποίος χορεύονταν, προφανώς με ζουρνά και νταούλι!
Ο πρώτος γνωστός τσάμικος που χορεύτηκε επίσημα στην Λευκάδα, είναι ο περίφημος <<Τσάμικος του Κατσαντώνη>>, το καλοκαίρι του 1807 στην τοποθεσία Μαγεμένου της Νικιάνας, στον οποίο τσάμικο τον πρωτοχορευτή, τον θρυλικό Κατσαντώνη, που γεννήθηκε στον Μάραθο των Αγράφων, άρα δεινός χορευτής και εκ της καταγωγής και εκ της Κλέφτικης δράσης, μαντηλοκρατούσε ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο οποίος τον αποκαλούσε <<ο φοβερός Κατσαντώνης>>! Τότε, το 1807, ήταν που βρέθηκαν στην Λευκάδα τετρακόσια Κλεφτόπουλα με τους σαρανταπέντε οπλαρχηγούς τους απ’ την Ρούμελη και την Ήπειρο, προκειμένου, με τον συντονισμό του αποσταλέντα απ’ την Επτανησιακή κεντρική κυβέρνηση στην Κέρκυρα Ιωάννη Καποδίστρια, να προστατεύσουν το νησί απ’ τον Αλή Πασά, ο οποίος στρατοπεδευμένος απέναντι στον Τεκέ, στην Περατιά, απειλούσε με κατάληψη το νησί. Σε αυτή την συγκέντρωση στου Μαγεμένου, στην οποία, πέραν απ’ την επιτυχή υπεράσπιση της Λευκάδος, φαίνεται πως μπήκαν οι βάσεις και οι συμφωνίες και για την Μεγάλη Ελληνική Επανάσταση του 1821, για το τμήμα της Δυτικής Ελλάδας, υπήρξε και γιορτάστηκε, όπως περιγράφουν οι ιστορικοί, τρικούβερτο γλέντι με νταούλια και ζουρνάδες! Σίγουρα, αφού το μουσικό κομμάτι μας ενδιαφέρει, πλιότερο σε αυτή την μάζωξη στου Μαγεμένου, οι ντόπιοι Νικιανιώτες και Αλεξαντρίτες Λαϊκοί Οργανοπαίχτες της εποχής θα ήταν οι πρωταγωνιστές. Ο χορός του Κατσαντώνη και των οπλαρχηγών στου Μαγεμένου της Νικιάνας, στα 1807, με τους ζουρνάδες, καταγράφεται και στο βιβλίο του Γεράσιμου Δρακονταειδή με τίτλο: <<Σύντομη Ιστορία Λευκάδος και Λαογραφικά Αγίου Πέτρου>> Αθήνα 1970, σελίδες 38 -39.
{… Μετά την τελευταία αποτυχούσα απόπειραν του Αλή Πασά να κυριεύσει την Λευκάδα, καθ΄ήν είχον σταλεί προς απομάκρυνσίν του εκ της Κερκύραςς Ρωσικά στρατεύματα υπό τον στρατηγόν Παπαδόπουλον, όστις επιπροσθέτως είχε καλέσει και τους Κατσαντωναίους, κατέφυγον εις το νησί και οι Κολοκοτρωναίοι, ο Νικηταράς, ο Βαρνακιώτης, ο Σκυλοδήμος, ο Καραϊσκάκης και ο Καποδίστριας. Τους έγινε μεγάλη υποδοχή και προς τιμήν των έγινε τρικούβερτο γλέντι κάτω από τα δένδρα, όπου προέπιον ο Καποδίστριας και ο ο Παπαδόπουλος υπέρ της ανεγέρσεως της δούλης πατρίδας, χόρεψαν τσάμικο με άργανα και ζουρνάδες και οι Ρώσοι κοζάκικο…}
Βέβαια ο Γεράσιμος Δρακονταειδής διαπράττει ένα ιστορικό λάθος. Στου Μαγεμένου, στα 1807, δεν παραβρέθηκαν ούτε οι κολοκοτρωναίοι, ούτε ο Νικηταράς, ούτε ο Καραϊσκάκης, αυτοί άνοιξαν τις παρτίδες τους με την Λευκάδα αργότερα με την έναρξη της Ελληνικής επανάστασης. Στου Μαγεμένου στα 1807 βρέθηκαν σαρανταπέντε οπλαρχηγοί απ’ την Ήπειρο και την Ρούμελη, τα ονόματα των οποίων μνημονεύομε παρακάτω, προκειμένου και να αποκρούσουν τον Αλή Πασά, αλλά και για να βάλουν τις βάσεις για τον Μεγάλο Ελληνικό Ξεσηκωμό, που θα ακολουθούσε το 1821! Η ΣΥΝΑΞΗ ΣΤΟΥ ΜΑΓΕΜΕΝΟΥ ΣΤΑ 1807 είναι η προεικόνιση αυτού του Μεγάλου Ξεσηκωμού!
Δεύτερη σύνδεση του θρύλου Κατσαντώνη και άμεση αναφορά της δράσης του στην Λευκάδα, σε τσάμικο τραγούδι και χορό, χωρίς αυτό, όμως, να έχει χορευτεί ποτέ μέχρι σήμερα στο νησί, θα λέγαμε, μάλιστα, πως είναι παντελώς άγνωστο στο Λευκαδίτικο κοινό, είναι αυτό που εντοπίσαμε στην ομάδα των Σαρακατσάνων των Σερρών, οι οποίοι, λόγω και της στενής τους σχέσης με τους Σαρακατσάνους των Αγράφων, τιμούν τον απροσκύνητο και ηρωικό Οπλαρχηγό ΑΝΤΏΝΗ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ ή ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗ!!!
ΣΤΟΝ ΚΑΜΠΟ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ
Στης Παναγιάς την εκκλησιά, στον κάμπο της Λευκάδας
Καπεταναίοι κάθονται και όλοι καρτερούνε
Τον Κατσαντώνη καρτερούν, το πρώτο παλλικάρι
Για να τον κάνουν αρχηγό της Κλεφτουριάς καμάρι.
Αυτό το Σαρακατσάνικο δημοτικό τραγούδι, το οποίο τραγουδούν και χορεύουν οι Σαρακατσάνοι της περιοχής των Σερρών, για να τιμήσουν, επαναλαμβάνομε, τον απροσκύνητο Οπλαρχηγό και Μάρτυρα της Λευτεριάς, και μάλιστα αναφερόμενοι στην κορυφαία του στιγμή, τον ερχομό του στην Λευκάδα στα 1807, για να την υπερασπίσει απ’ την επιβουλή του θηριώδη Αλή Πασά, περιλαμβάνεται στο έργο του Δημητρίου Σταμέλου με τίτλο: <<Kατσαντώνης>>. Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, Αθήνα 2008. Το τραγούδι αυτό, που τραγουδιέται απ’ τις αρχές του 19ου αιώνα, είναι ιδιαίτερα τιμητικό, μα, δυστυχώς, άγνωστο στο νησί μας… Τρίτη αναφορά και σύνδεση του θρύλου Κατσαντώνη με την Άγια Μαύρα και δικαιολογημένα, αφού προαναφέραμε την ιστορική του παρουσία και δράση στου Μαγεμένου στα 1807, έχομε στο περίφημο κλέφτικο τραγούδι, το <<Σαν πας πουλί μου στην Φραγκιά, σαν πας στην Άγια Μαύρα>>, το οποίο τραγουδιέται σε όλη την Ελλάδα πάνω στην παραλλαγή <<Σαν πας πουλί μου στον Μοριά, σαν πας στην Άγια Λαύρα>>, αλλά ξεκαθαρίζει ριξηκέλευθα την υπόθεση ο Πανταζής Κοντομίχης, (ΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ>>, σελίδα 125), ο οποίος γράφει:
<<…Αν πας πουλί μου στη Φραγκιά, (Επτάνησα), σαν πας στην Άγια Μαύρα, (Λευκάδα)>>, αυτό είναι το γνήσιο! Οι στίχοι που αναφέρονται σε άλλες περιοχές είναι παραποιήσεις, ή απομιμήσεις και δεν έχουν σχέση με τον ιστορικό πυρήνα του τραγουδιού, (παρουσία στην Άγια Μαύρα του Κατσαντώνη στα 1807). Άλλωστε ο Κατσαντώνης δεν είχε σχέσεις με τον Μοριά και την Άγια Λαύρα…>>.
Αυτό το κλέφτικο, που ναι μεν δεν δημιουργήθηκε στην Λευκάδα, την αφορά, όμως, άμεσα κα πρέπει να υιοθετηθεί απ’ αυτήν, παρουσιάζομε παρακάτω.
ΣΑΝ ΠΑΣ ΠΟΥΛΙ ΜΟΥ ΣΤΗ ΦΡΑΓΚΙΑ
Σαν πας πουλί μου στη Φραγκιά, σαν πας στην Άγια Μαύρα
Χαιρέτα μας την κλεφτουριά, τον δόλιο Κατσαντώνη
Πες του να κάτσει φρόνιμα, καλά ταπεινωμένα
Δεν είν’ ο περσινός καιρός, κι ο περασμένος χρόνος
Μας ήρθε άνοιξη πικρή και καλοκαίρι μαύρο
Μας ήρθε το φθνόπωρο πικρό φαρμακωμένο
Φέτος θα γίνει πόλεμος, θα κλάψουνε μανάδες
Θα κλάψουν μάνες για παιδιά και τα παιδιά για μάνες
Ο τσάμικος χορός, ως εκ τούτου, σίγουρα θα συνεχίστηκε και μετά το 1807 να χορεύεται στην Λευκάδα, αλλά πάντα όχι σαν ντόπιο δημιούργημα, αλλά σαν τραγούδι και χορός <<υιοθετημένα>> απ’ τις γειτονικές περιοχές της Ρούμελης και της Ηπείρου, αφού δεν είχε το νησί την περιρρέουσα εκείνη ηρωική ατμόσφαιρα του Κλεφταρματωλισμού, η οποία θα ωθούσε τα μουσικά πράγματα του νησιού στην δημιουργία του τσάμικου ή κλέφτικου τραγουδιού, το οποίο σίγουρα δεν αποτελεί την αυτόχθονη Μουσική Ταυτότητα του νησιού μας… Το μοναδικό ντόπιο τσάμικο, αν εξαιρέσομε τον <<μικτό>> Λευκαδίτικο χορό, <<Ο Γιάννης ο Μαραθιανός, ή Περατιανός>>, εκτός αν υπάρχουν και άλλα που δεν εντοπίσαμε, που αναφέρεται καθαρά στην Λευκάδα είναι αυτό του 1960 περίπου με τον τίτλο ΣΤΗΣ ΒΑΥΚΕΡΗΣ ΤΟΝ ΠΛΑΤΑΝΟ, τον οποίο τραγουδά σε πρώτη ηχογραφημένη εκτέλεση η Μαρία Γκαλμάνη Παπαδοπούλου και παίζει κλαρίνο ο Αντώνης Λιονταρίτσης απ’ το Σπαρτοχώρι του Μεγανησίου! Μα, και αυτός ο τσάμικος, παρά το γεγονός ότι είναι εύθυμο και περήφανο δικό μας ντόπιο τραγούδι, δυστυχώς, δεν το έχει υιοθετήσει ούτε αυτό η σημερινή Λευκαδίτικη γενιά Λαϊκών οργανοπαιχτών και τραγουδιστών, προφανώς γιατί αγνοείται η ύπαρξή του, αν και κυκλοφορεί χρόνια τώρα, και στον ηλεκτρονικό χώρο του YOU TUBE, πλην δύο ατόμων, του Κώστα Αρματά, το καλύτερο σημερινό κλαρίνο στην Λευκάδα και του Καρσάνου τραγουδιστή δημοτικών Αριστοτέλη, (Λάκη) Σταύρακα, δύο άτομα με τα οποία συνεργαστήκαμε άριστα πάνω στα Λευκαδίτικα Μουσικά μας Μονοπάτια, αφού με μεγάλη χαρά και λαχτάρα εννοούν να υιοθετήσουν κάθε Λευκαδίτκο άκουσμα και να το περάσουν στα σημερινά μας πανυγήρια!
ΣΤΗΣ ΒΑΥΚΕΡΗΣ ΤΟΝ ΠΛΑΤΑΝΟ
Aνέβηκα στα Σταυρωτά, είδα τριγύρω τα νησιά
Κι αγνάντεψα τη Βαυκερή, τον πλάτανο και την πηγή
Και πήγα να ξεκουραστώ, στον πλάτανο να πιω νερό
Κι έκατσα συλλογίστηκα και τα παλιά θυμήθηκα
Θυμήθηκα μωρέ παιδιά αγάπες, φτώχια, ξενητειά
Στη Βαυκερή στον πλάτανο με πήρε το παράπονο.
Να επισημάνομε ακόμη πως, μια επί πλέον απόδειξη, ότι δεν υπάρχει ντόπιο τσάμικο στην Λευκάδα, αλλά <<εισαγόμενο>> απ’ την ηπειρωτική Ελλάδα, προκύπτει και απ’ την προαναφερθείσα ηχογράφηση του Σπύρου Περιστέρη στην Καρυά στα 1966, όπου τα δύο τσάμικα που ηχογράφησε, τα τραγούδησαν το ένα, την ΔΙΑΜΑΝΤΩ, ο κλαριτζής και τραγουδιστής Νίκος Βρυώνης, και το άλλο ΟΛΑ ΤΑ ΠΟΥΛΑΚΙΑ, ο Αλεξαντρίτης τραγουδιστής Ξενοφώντας Βρεττός, δυο γνωστά και πολυτραγουδισμένα στο πανελλήνιο τσάμικα τραγούδια!