Η ΑΓΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ. ΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΥ!
Ένα από τα δημιουργήματα του λαϊκού μας πολιτισμού είναι ο θεσμός των πανηγυριών. Οι ρίζες τους χάνονται μέσα στο χρόνο. Από τα αρχαία χρόνια είναι άμεσα συνδεμένα με το θρησκευτικό συναίσθημα των ανθρώπων.
Δεν είναι μόνο μια ευκαιρία για διασκέδαση, αλλά κάτι πολύ περισσότερο. Αναμνήσεις που έχουν σχέση με ολόκληρο το ανθρώπινο είναι και γίγνεσθαι. Μέσα σ’ ένα πανηγύρι εκτός από το θρησκευτικό συναίσθημα βλέπει κανείς φάσεις της αγροτικής, κτηνοτροφικής και κοινωνικής ζωής του ανθρώπου. Χορός, τραγούδι, μουσική, φαγοπότι, κοινωνικές συναναστροφές αποτελούν ένα όλο κι όχι μεμονωμένες παραστάσεις.
Ετυμολογικά η λέξη πανηγύρι προέρχεται από το πας (όλος) και το άγυρις (συνάθροιση πλήθους, αγορά). Το συστατικά της λέξης μαρτυρούν και την αρχαιότητα του θεσμού. Χαρακτηριστικά η λέξη άγυρις είναι αρχαίος αιολικός τύπος της λέξης αγορά.
Οι διάφορες θρησκευτικές τελετουργίες συνέβαλαν στην ανάπτυξη των πανηγυριών. Το εορτολόγιο της Εκκλησίας ενσωμάτωσε τα πανηγύρια και για αυτό σήμερα η λέξη πανήγυρις σημαίνει και θρησκευτική γιορτή.
Στην εκκλησιαστική ορολογία δεν υπάρχει η λέξη ημερονύκτιο, αλλά νυχθήμερο. Έτσι ο Εσπερινός, που είναι η πρώτη ακολουθία της νέας μέρας, σηματοδοτεί την έναρξη του πανηγυριού. Φυσικά η συνέχεια με όλη τη λαμπρότητά της ακολουθεί την επόμενη.
Τα πανηγύρια μπορούμε να πούμε ότι αποτελούνται από τρία μέρη. Θρησκευτικό, ψυχαγωγικό και κοινωνικό.
Το θρησκευτικό μέρος περιλαμβάνει ό,τι ορίζει το τυπικό της Εκκλησίας (λειτουργία, λιτάνευση εικόνας, αρτοκλασία,…)
Το ψυχαγωγικό μέρος περιλαμβάνει τη μουσική, τα όργανα, το χορό.
Το οικονομικό μέρος αφορά τα παζάρια (κυρίως υπαίθρια) και όλες τις οικονομικές δραστηριότητες που μπορούν να γίνουν.
Όλα αυτά αποτελούν μια ενότητα και (σύμφωνα με τον καθηγητή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης Μανόλη Βαρβούνη) δίνουν τη δυνατότητα στους κατοίκους της υπαίθρου να αναδιοργανώσουν τις κοινωνικές τους σχέσεις, να συνάψουν εμπορικές συμφωνίες.
Κοντά σε όλα αυτά να προσθέσουμε ότι το πανηγύρι ήταν μια ευκαιρία για τα δυο φύλα να επικοινωνήσουν, να φλερτάρουν, να επικυρωθούν συνοικέσια, να ξεκινήσουν νέοι και γιατί όχι μεγάλοι έρωτες.
Εβγάτε αγόρια στο χορό, κοράσια στα τραγούδια
Πέστε και τραγουδήσετε πώς πιάνεται η αγάπη
Από τα μάτια πιάνεται στα χείλη κατεβαίνει
Κι από τα χείλη στην καρδιά ριζώνει και δε βγαίνει!
Οι παραπάνω στίχοι του δημοτικού τραγουδιού δείχνουν και τη σημασία που είχε ο χορός, το γλέντι, το τραγούδι, (τα στοιχεία του πανηγυριού) για το ξεκίνημα της καινούριας ζωής των νέων.
Ο λαός μας σε όλη την πορεία της ύπαρξής του είναι φιλέορτος. Αυτό φαίνεται όχι μόνο από τις αρχαίες μαρτυρίες που έχουμε (Στράβων), αλλά κι από την εκκλησιαστική υμνολογία. «Την ιεράν πανήγυρι της Θεομήτορος» λέει ο υμνογράφος στον Ακάθιστο ύμνο.
Ας έρθουμε τώρα στη Λευκάδα. Παλιότερα ο χρόνος, τους καλοκαιρινούς ιδίως μήνες, είχε ως ορόσημα τα πανηγύρια των χωριών. Αγία Μαρίνα ακούγαμε και το μυαλό μας πήγαινε στο Κομηλιό και τον Πόρο,…
Κάθε χωριό οργάνωνε το πανηγύρι του όσο καλύτερα μπορούσε. Την ημέρα αυτή όλοι γιόρταζαν. Η εορταστική διάθεση φαινόταν σε όλες τις πτυχές της ζωής.
Το μεγάλο γεγονός όμως του καλοκαιριού ήταν το πανηγύρι της Αγίας Κυριακής (7 Ιουλίου). Θα έλεγα ήταν το πρώτο μετά το ένα. Το ένα βέβαια είναι η Φανερωμένη.
Η Αγία Κυριακή είναι σαν τον αφέτη που δίνει την έναρξη του καλοκαιριού και βρίσκεται πολύ ψηλά στη συνείδηση του Λευκαδίτη.
Το εκκλησάκι:
Βρίσκεται απέναντι από το Νυδρί, στη βόρεια απόληξη της χερσονήσου του Γενίου – Βλυχού. Είναι ένα μικρό κατάλευκο εκκλησάκι, χτισμένο σε ένα βράχο.
Σύμφωνα με την παράδοση οι ναυτικοί που περνούσαν από το εκεί τις νύχτες, έβλεπαν ένα φως στη σπηλιά που σχηματιζόταν ανάμεσα στους βράχους της ακτής.
Στο βράχο που ήταν η σπηλιά δεν μπορούσαν να πλησιάσουν εύκολα, γιατί εκεί ξεσπούσε το αγριεμένο κύμα της θάλασσας. Λίγο ψηλότερα από τα βράχια που χτυπούσε το κύμα βρισκόταν μία ευρύχωρη σπηλιά. Εκεί ένας από τους ιδιοκτήτες των γειτονικών κτημάτων (Κακονάς στο επώνυμο), από το γειτονικό Βλυχό, βρήκε μία εικόνα της αγίας Κυριακής.
Την πήρε και την τοποθέτησε σε πιο ομαλό, μέρος του κτήματός του, σχεδιάζοντας να χτίσει μικρό προσκυνητάρι. Στάθηκε όμως αδύνατο αυτό, γιατί η εικόνα επέστρεφε στην σπηλιά του βράχου.
Κανείς δεν γνωρίζει το πώς βρέθηκε στο μέρος εκείνο το εικόνισμα της Αγίας. Το γεγονός είναι, πάντως, πως πλήθη πιστών προστρέχουν μέχρις εκεί, στις 7 Ιουλίου κάθε χρόνου, για να τιμήσουν την Μεγαλομάρτυρα και θαυματουργό Αγία Κυριακή.
Ο βίος της.
Η Αγία Κυριακή ήταν κόρη του Δωροθέου και της Ευσεβίας. Αυτοί ήταν άτεκνοι και παρακαλούσαν το Θεό να τους δώσει παιδί. Πράγματι, ο Θεός τους χάρισε ένα κορίτσι. Γεννήθηκε ημέρα Κυριακή, γι’ αυτό και της έδωσαν το όνομα Κυριακή.
Κατά το διωγμό του Διοκλητιανού, το έτος 282 μ.Χ., οι γονείς της συνελήφθησαν και μετά από ανάκριση βασανίστηκαν και αποκεφαλίστηκαν. Η Κυριακή παραπέμφθηκε στον άρχοντα Βιθυνίας Ιλαριανό, ο οποίος της τόνισε ότι η ομορφιά της είναι για απολαύσεις και όχι για βασανιστήρια.
Τότε η Κυριακή του απάντησε: «Ούτε στη νεότητα μου, ούτε στην ομορφιά μου δίνω την παραμικρή προσοχή. Και τα λαμπρότερα από τα επίγεια πράγματα είναι προσωρινά, όπως τα άνθη και κούφια, όπως οι σκιές. Σήμερα, έπαρχε, είμαι όμορφη, αύριο μια άσχημη γριά. Να κάνω, λοιπόν, κέντρο της ζωής μου την ομορφιά μου; Γι’ αυτό στο ξαναλέω, έπαρχε: είμαι και θα είμαι στη ζωή και στο θάνατο χριστιανή».
Εξοργισμένος ο Ιλαριανός, τη βασάνισε σκληρά και διέταξε να την αποκεφαλίσουν. Αλλά πριν πέσει η σπάθη, προσευχόμενη παρέδωσε το πνεύμα της στον Κύριο.
Ο λαός της Λευκάδας κι όχι μόνο τιμά ιδιαίτερα την Αγία Κυριακή. Το πανηγύρι της όπως είπαμε σηματοδοτεί την έναρξη του καλοκαιριού.
Θυμάμαι το πανηγύρι αυτό κρατούσε τρεις μέρες. Κόσμος πολύς από παντού συνέρρεε στο εκκλησάκι της. Άλλοι πήγαιναν με τα γραφικά καραβάκια από το Νυδρί ή από το Βλυχό. Θα έλεγε κανείς ότι στο πανηγύρι συμμετείχε και το υγρό στοιχείο, διότι η θάλασσα ήταν γεμάτη από πανηγυριώτες.
Πολλοί πήγαιναν από ξηράς (από το Γένι). Ήταν όμορφη εικόνα να βλέπεις ακόμα και τα ζώα στολισμένα με τα χειροποίητα σαμαροσκούτια τους.
Εδώ βλέπουμε και το πνεύμα του Ξένιου Δία. Η πρώτη βραδιά είναι αφιερωμένη στους επισκέπτες. Οι ντόπιοι χόρευαν την τρίτη μέρα.
Όσον αφορά τον τομέα ψυχαγωγία, το πανηγύρι της Αγίας Κυριακής ήταν λαμπρό. Μεγάλα ονόματα της παραδοσιακής μουσικής έχουν περάσει από το Βλυχό και το Νυδρί παλιότερα. Θυμάμαι τον Τάσο Χαλκιά, τον Βασίλη Σαλέα (τον παλιό), αλλά και πολλούς άλλους που δεν θέλω να μπω στη διαδικασία παράθεσης ονομάτων.
Σήμερα ο θεσμός του πανηγυριού έχει πάρει άλλο δρόμο. Δεν είναι απαραίτητα καλός ή κακός, διότι η ζωή αλλάζει. Απλά οι αλλαγές πρέπει να είναι δημιουργικές.
Σε κάθε περίπτωση το ζητούμενο είναι η αειφορία. Δηλαδή να αναπτύσσουμε χωρίς να καταστρέφουμε.
Χρ. Γιάννης Φουρλάνος
Δάσκαλος – Θεολόγος
