Το βιβλίο “Τα που θυμάμαι μολογώ”: Σεργιάνι στη Λευκάδα του χθες του Θοδωρή Γεωργάκη διατίθεται απ’ τις Εκδόσεις ΟΣΤΡΙΑ, Χέϋδεν και Μαυροματαίων στο Πεδίον του Άρεως, απ’ τα μεγάλα βιβλιοπωλεία. Μπορείτε να παραγγείλετε το βιβλίο απ’ τις εκδόσεις ηλεκτρονικά ΕΔΩ και ΕΔΩ, ή τηλεφωνικά στο Τηλ. 211 2136882. Διατίθεται επίσης στα περιφερειακά βιβλιοπωλεία.
Η χρυσοχέρα Καρσάνα κεντήστρα!
Γράφει ο Θοδωρής Γεωργάκης
(Εδάφιο απ’ το ανέκδοτο βιβλίο του με τίτλο: <<Λευκαδίτισσα Γυναίκα! Όσο θυμάμαι ζεις…>>
Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΚΕΝΤΗΣΤΡΑΣ
Mια εξαιρετική περίπτωση πρώιμης γυναικείας χειραφέτησης, θα λέγαμε με σημερινούς φεμινιστικούς όρους, είναι αυτή που προέκυψε μεταπολεμικά κυρίως, στα χωριά της Ορεινής Λευκάδος με επίκεντρο την Καρυά, όταν συστηματοποιήθηκε η περίφημη Καρσάνικη Βελονιά στο κέντημα και πέρασε επαγγελματικά στις Λευκαδίτισσες, οι οποίες κεντούσαν βάσει παραγγελιών από εργολάβους άλλες γυναίκες, που εν συνεχεία πωλούσαν αυτά τα κεντήματα στα αστικά νοικοκυριά! Αυτή η οικονομική ενίσχυση, που έφερε στο σπίτι η Λευκαδίτισσα γυναίκα, δεν ήταν απλά μία δυνατή οικονομική ένεση στον γλίσχρο οικογενειακό κορβανά, αλλά της προσπόρισε αυτόματα και οικογενειακή αναβάθμιση ουσιαστική, αφού αποκτούσε κυρίαρχο ρόλο μέσα στο σπίτι! Συγχρόνως η κοινωνική της θέση μεταβάλλονταν θεαματικά, μετατρεπόμενη σε κεντήστρα πλήρους απασχόλησης, με αποτέλεσμα την αποκοπή της απ’ τις αγροτικές δουλειές! Αυτή την εξαιρετική περίπτωση της αυτοδίκαιης μετάβασης της Λευκαδίτισσας απ’ την ηθική στην πρακτική πρωτοκαθεδρία μέσα στο σπίτι της θα εξετάσομε στην παρούσα ενότητα. Και είναι μια άκρως ενδιαφέρουσα περίπτωση…
To Λευκαδίτικο επίτευγμα και δημιούργημα της Καρσάνικης Βελονιάς, πέραν απ’ το χρηστικό και το οικονομικό του περιεχόμενο, προσέδωσε στην Λευκαδίτισσα κεντήστρα και μάλιστα σε καιρούς χαλεπούς, την κοινωνική αναβάθμισή της και την καθιέρωσή της σαν πρωταρχικός οικονομικός πυλώνας του νοικοκυριού! Τη νέα αυτή θέση της γυναίκας κεντήστρας, της αγρότισσας Λευκαδίτισσας, με την πολυποίκιλη συγκέντρωση οικογενειακών αρμοδιοτήτων στο πρόσωπό της, θα εξετάσομε πως αυτή διαμορφώνεται, μέσα απ’ την στρατηγικής σημασίας αναβάθμισή της, όχι μόνο στον στενό οικογενειακό κύκλο, αλλά και στον ευρύτερο κύκλο των μικρών κοινωνιών του νησιού.
Γυναίκα Αγρότισσα! Δύο λέξεις με πολλαπλούς ρόλους, σύνθετο περιεχόμενο και βαθιά νοήματα! Η προσφορά της μοναδική, η αξία της διαχρονική, η αυτοθυσία της παραδειγματική, το σθένος της απαράμιλλο, η αγάπη της ανυπόκριτη, ο ρόλος της στην κοινωνία πολύπλευρος! Tου βίου μαχήτρια, κύτταρο ζωής, στυλοβάτης της φαμελιάς, πρωταγωνίστρια της οικογενειακής οικονομικής ζωής! Ο αφανής ήρωας, που ανέτρεψε τα κοινωνικά στερεότυπα και με το σπαθί της αυτοαναγορεύθηκε σε καθοριστικό οικογενειακό πόλο, πέριξ του οποίου συνυφάνθηκε το μεγαλύτερο κομμάτι της συνολικής οικογενειακής βιωτής!
Γυναίκα Αγρότισσα και Κεντήστρα! Ένας ακόμη καθοριστικός ρόλος της ξωμάχας Λευκαδίτισσας! Αυτός της κεντήστρας, με ότι συνεπάγεται, όπως θα αναπτύξομε στην συνέχεια, και για την προσωπική της κοινωνική ανέλιξη, αλλά, κυρίως για την προκοπή του νοικοκυριού της! Η κεντήστρα μπόρεσε να απαιτήσει και να πετύχει την υπέρβαση των στερεοτυπικών πατριαρχικών αντιλήψεων. Βρήκε, μέσα απ’ το προσοδοφόρο εργόχειρό της, την ταυτότητά της και ακολούθησε μέσα στην οικογένεια, με τον κυρίαρχο ρόλο, που της προσπόρισε η απόκτηση χρημάτων, ένας νέος ρόλος διανθισμένος με στρατηγική χροιά, στα πλαίσια της πολλαπλής οικογενειακής διαβίωσης. Ο παραδοσιακός χαρακτηρισμός της στα <<συμβοηθούντα άτομα>> του νοικοκυριού, αναβαθμίστηκε στο επίπεδο της ενεργούς και αποδοτικής μόνιμης οικονομικής απασχόλησης, μια αναβάθμιση που οδήγησε και σε κοινωνική ανέλιξη μέσα στην οικογένεια, αλλά και στην μικρή κοινωνία των Λευκαδίτικων χωριών γενικότερα! Έπαψε να είναι <<θύμα>> πιθανών ενδοοικογενειακών διενέξεων, ανέβηκε κατακόρυφα η αίγλη της και ο <<λόγος της>> στα μάτια των οικείων της, μα κυρίως των παιδιών της, τα οποία αντίκριζαν μια μητέρα έτοιμη να προσφέρει σημαντικά στον γλίσχρο οικογενειακό κορβανά των εποχών εκείνων, που τα χρήματα ήταν δυσεύρετα…
Το κέντημα, για την γυναίκα κεντήστρα, αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα διαμόρφωσης αυτοδιάθεσης της εργασιακής της δύναμης και νομής του προϊόντος που παρήγαγε, αυτοδιάθεση που συνύφανε το αυτεξούσιο και αυτόνομο της ύπαρξής της, αισθήματα που η ίδια κατανοεί και αντιλαμβάνεται θριαμβευτικά, άσχετα αν ο κοινωνικός περίγυρος των εποχών αυτών, εξακολουθεί να θεωρεί την γυναίκα, όπως προαναφέρθηκε, στα συμβοηθούντα οικογενειακά μέλη. Πολλές, μάλιστα, ήταν οι περιπτώσεις, όπου ο διαχειριστικός οικονομικός προγραμματισμός και ο έλεγχος περιέρχονταν στα χέρια της γυναίκας, σαν λογική απόρροια αυτής ακριβώς της ηγεμονεύουσας θέσης, που διαμόρφωνε η μοναδική οικονομική της συνεισφορά! Και δεν είναι λίγες αυτές οι περιπτώσεις, όπου η μετατόπιση οικογενειών, απ’ τα πατριαρχικά σε μητριαρχικά στερεότυπα ήταν αρκούντως ανιχνεύσιμα σε πολλά νοικοκυριά κεντηστριών γυναικών. Αυτή η κοινωνική μεταβολή, δηλαδή ο αυτοπροσδιορισμός, αλλά και επίσης ο αντικειμενικός προσδιορισμός της γυναίκας σε θέση ηγεμονεύουσα μέσα στο σπίτι, μετατόπιζε και την συνολική κοινωνική της κατάσταση, με συνακόλουθη απόρριψη του συνηθισμένου και παραδοσιακού της ρόλου, αυτόν του θηλυκού με τις πολλαπλές υποχρεώσεις και αρμοδιότητες… Ένας νέος μονοδιάστατος ρόλος, ως εκ τούτου, προέκυπτε για την γυναίκα κεντήστρα, αυτός της πλήρους απασχόλησης στο εργόχειρό της, στο προσοδοφόρο κέντημα, και ελάχιστη συμβολή στις υπόλοιπες αγροτικές διαδικασίες… Γι αυτό με μεγάλη έκπληξη έχομε ακούσει βιωματικές αρκετές μαρτυρίες κεντήστρων γυναικών, οι οποίες κατηγορηματικά και ρηξικέλευθα επικεντρώνονται στους τίτλους: <<Δεν μας έσερναν δεμένες στην ουρά του αλόγου στα χωράφια>>! ¨Η: <<Απεξαρτηθήκαμε απ’ τον πεθερό, να του απλώνομε συνέχεια το χέρι>>! Ή: <<Η γυναίκα απόχτησε τακουϊνο, (πορτοφόλι) και δεν είχε κανέναν ανάγκη…>>!
Η οικονομική κατάσταση, που επεκράτησε στη μετεμφυλιακή Ελλάδα, με κύριο χαρακτηριστικό την ελάχιστη χρηματική ρευστότητα, κυρίως στα ορεινά χωριά του νησιού, ήταν ζοφερή. Οι φτωχοί Λευκαδίτες ξωμάχοι, με τους αποκλεισμούς, με τον ελάχιστο γεωργικό κλήρο, με αναποτελεσματικούς και παραδοσιακούς τρόπους καλλιέργειας, και συγχρόνως αντικείμενο εναρμονισμένων εμπορικών ανταγωνισμών, σε ότι αφορούσε τα δύο κύρια προϊόντα λάδι και κρασί, που κρατούσαν χαμηλά τις τιμές, έβλεπαν χρόνο με τον χρόνο το εισόδημά τους να συρρικνώνεται, τα περιθώρια για καλύτερη τύχη των παιδιών τους, επίσης να μικραίνουν… Και τότε άρχισε το μεγάλο ταξίδι της εξωτερικής και εσωτερικής μετανάστευσης, η μεγάλη φυγή, που αφαίρεσε ανθρώπινο δυναμικό απ’ τα χωριά και ελαχιστοποίησε έτι περισσότερο τις ευκαιρίες για μια δημιουργικότερη συνολική αναπτυξιακή πορεία των ορεινών χωριών του νησιού. Η ευρηματικότητα, όμως, του Λευκαδίτη ξωμάχου, το ανήσυχο πνεύμα του, η αποφασιστικότητά του να πάει κόντρα σε κάθε αντιξοότητα, σε κάθε κρατική αβελτηρία, κύριο χαρακτηριστικό αυτών των χρόνων, και να βρει διεξόδους στην ασφυκτική οικονομική του κατάσταση, οδήγησε και την θρυλική, πλέον, Καρσάνα την Μαρία Κ(ου)τσοχέρω, στην συστηματοποίηση, όσο και στην δημιουργία νέων εφαρμογών της Καρσάνικης Βελονιάς, σε τέτοιο βαθμό, μάλιστα, ώστε να ξεπεράσει η φήμη της τα στενά Λευκαδίτικα σύνορα και να βγει στην έξω Ελλάδα, σαν ένα προϊόν υψηλής καλλιτεχνικής και διανοητικής αξίας! Φάνηκε έτσι αχτίδα φωτός στον ορίζοντα, για πολλά νοικοκυριά, και σαν διέξοδος η παραγωγική διαδικασία και εμπορευματοποίηση της Καρσάνικης Βελονιάς, με την συνακόλουθη προσπόριση κάποιων χρημάτων, τα οποία σίγουρα ενίσχυσαν σημαντικά τον οικογενειακό κορβανά. Αλλά και για την ίδια την κεντήστρα γυναίκα Λευκαδίτισσα το κέντημα αποτέλεσε σταθμό στην ζωή της, αφού ουσιαστικά έφερε τον ανανεωτικό άνεμο και την αισιοδοξία στην οικογένεια, στοιχεία που, τελικά, ανύψωσαν και την ίδια σε υψηλά κοινωνικά επίπεδα!
OI ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΕΣ ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΩΡΑΙΟΥ!
Το κέντημα στην Ελλάδα χρονολογείται απ’ το 3000 π.Χ, όταν και ανακάλυψε ο άνθρωπος την βελόνα και το συναντάμε συστηματικά στην μυθολογία και στα Ομηρικά έπη. Στην Μινωική Κρήτη γνωρίζει τεράστια άνθιση, η οποία συμβαδίζει με την απαίτηση να αποτελεί τον διάκοσμο στα περίτεχνα γυναικεία ενδύματα, αφού είδαμε την ύψιστη κοινωνική θέση της γυναίκας στην χώρα του Μίνωα! Απογειώνεται, όμως, κυριολεκτικά το κέντημα στα Βυζαντινά χρόνια, όταν η ανάγκη για τον διάκοσμο των ενδυμάτων των Βασιλέων, του Κλήρου, ανώτατου και κατώτατου, αλλά και των γυναικών, οδηγούν στα χρυσοποίκιλτα κεντητά ρούχα, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί στο Βυζάντιο η λεγόμενη τάξη των <<Χρυσοκλαβάριων>>, μια εξιδεικευμένη τάξη τεχνιτών, που κεντούσαν και διακοσμούσαν όλα τα παραπάνω εξαρτήματα, κεντημένα με κύρια έκφραση τις γιρλάντες με αμπελόφυλλα και άνθη, με ρόδακες, αλλά και εκκλησιαστικά θέματα με απεικονίσεις της Καινής και της Παλαιάς Διαθήκης! Και όλα τούτα, αλλά και μέχρι των ημερών μας σαν άρτιες γεωμετρικές συλλήψεις και όψεις του ΩΡΑΙΟΥ!
Στόχος μας σε τούτο το εδάφιο είναι να ψαύσομε την όλη δομή του Καρσάνικου Κεντήματος με ένα κριτήριο νοητικής, αλλά και αισθητικής αξίας και να αναδείξομε, μέσα απ’ τα τέλεια γεωμετρικά του σχήματα, την τελική αίσθηση της Μαθηματικής Αρμονίας, που αποπνέουν! Είναι γνωστό πως τα μαθηματικά κινούνται στον χώρο της δημιουργικής φαντασίας και υπάρχουν για να επιβεβαιώνουν την αναγκαιότητα ενός φανταστικού κόσμου! Έτσι, η παρουσία της μαθηματικής σκέψης, ακόμη και σε απλοϊκούς ανθρώπους, εν προκειμένω στην αγράμματη ξωμάχισσα Μαρία Κουτσοχέρω, χωρίς κάποια επιστομονική κατάρτιση, είναι ένα φυσικό χάρισμα, που της επέτρεψε να κατακτήσει τον εξωτερικό κόσμο και την λειτουργία του απ’ τα πιο απλά φαινόμενα μέχρι τα πιο σύνθετα δημιουργικά, όπως, αίφνης, την Αρμονία στο κέντημά της, την Καρσάνικη Βελονιά, που μας αφορά! Επομένως, και κάθε γυναίκα κεντήστρα είναι ένας εν δυνάμει φορέας μιας παρόμοιας απλοϊκής μαθηματικής σκέψης, που με παραγωγικούς συλλογισμούς καταλήγει στο ζητούμενο στο εργόχειρό της, που είναι η γεωμετρική απεικόνιση του εσώτερού της κόσμου!
Έτσι, θα ισχυρισθούμε ρηξικέλευθα πως, η φύση και η δομή ενός παραδοσιακού Καρσάνικου κεντήματος, είναι περίπου σαν μια αποκαλυπτική ποίηση! Στοιχεία της φύσης, κυρίως φύλλα και λουλούδια, αλλά και γεωμετρικά σχήματα, όπως τετράγωνα, κύκλοι, τρίγωνα, ρόμβοι, ελικοειδή σχήματα, μαίανδροι κ.τ.λ έχουν ένα κύριο στοχούμενο, την Αρμονική Ρυθμοποίηση στο ανθρώπινο μάτι και νου, πράγμα, που τελικά αποδεικνύει πως, χωρίς μαθηματικά, το κέντημα δεν ξεκινά… Όλες αυτές οι γεωμετρικές εκδοχές, ως εκ τούτου, μας υποψιάζουν μεν για την ύπαρξη στο κέντημα στοιχείων ευφυίας και αυτοπειθαρχίας, αλλά, κυρίως, μαθηματικών στοιχείων, σαν πηγή έμπνευσης και δημιουργίας, τα οποία οδηγούν στην ένοια του Συμβόλου και της Αρμονίας! Αυτή είναι, τελικά, η Καρσάνικη Βελονιά, πέραν από αισθητικό και χρηστικό ζητούμενο, μια διανοητική ανθρώπινη κατάκτηση των όψεων του ΩΡΑΙΟΥ!
OΙ ΚΕΝΤΗΣΤΡΕΣ ΤΗΣ ΚΑΡΥΑΣ
Εσείς οι νιοί ακούστε με να σας τα πω λιγάκι
Τις ομορφιές τούτ’ του χωριού σαν ήμουνα παιδάκι
Είχαμε φτώχεια αληθινά δεν είχαμε ψωμάκι
Οι γέροντες και οι γριές δεν είχαν καφεδάκι
Είχαμε όμως μια χαρά και μία ευτυχία
Και απ’ ανθρώπους ήτανε γομάτη η πλατεία
Και όταν επηγαίνανε στη βρύση οι κοπέλες
Με λεβεντιά με κούνημα γιομάτες τις βαρέλες
Όλα τ’ αγόρια του χωριού αθόνταν και κοιτούσαν
Ποια νάτανε η κοπελιά που θε ν’ ακολουθούσαν
Και αν την ακολούθαγαν και πήγαιναν πιο πέρα
Την άλλη μέρα έπρεπε να της φορέσουν βέρα!
(Λαϊκό Δημοτικό ποίημα της Καρυάς, στο οποίο παρουσιάζεται ανάγλυφα μια κοινωνία ολάκερη αυτών των άλλων εποχών…)
Γύρνα γοργοπόδαρε χρόνε και τρέξε
τρέξε στις στράτες και στις γειτονιές μας
πλέξε με το βελόνι σου της κεντήστρας το στημόνι
στ’ αγιόχερά της δώσε την πνοή και την λατρεία!
Πόση τους πρέπει στη ζωή!
Μίλησαν με την θεά της τέχνης!
Μίλησαν στης φιλοκαλίας την μαγική θεά!
Το μίτο της πήραν στα χρυσόχερα και πλάνεψαν το κάλλος!
Ο συγγραφέας
Θοδωρής Γεωργάκης
Λευκάδα 2018
Μπορείτε να βρείτε όλα τα αποσπάσματα του βιβλίου που έχουμε δημοσιεύσει εδώ