Στους αρχαίους Έλληνες και στους Εβραίους, προφήτης λεγόταν «ὁ λαλῶν ἀντί θεοῦ τινος καί ἑρμηνεύων τήν θέλησιν αὐτοῦ εἰς τούς ἀνθρώπους».
Οι Ισραηλίτες δέχθηκαν κατά καιρούς επιδράσεις από τους γειτονικούς λαούς. Ενσωμάτωσαν στη λατρεία τους ειδωλολατρικά στοιχεία, τα οποία αλλοίωναν την πίστη στον αληθινό Θεό. Ο προφήτης Ηλίας αντιτάχτηκε σ’ αυτή την αλλοτρίωση.
Έζησε τον 9 π.Χ. αιώνα. Καταγόταν από τη Θέσβη (γι’ αυτό και ονομάστηκε Θεσβίτης). Όταν γεννήθηκε, ο πατέρας του είδε ένα όραμα: Δυο άνδρες λευκοφορεμένοι τον ονόμασαν Ηλία, τον σπαργάνωσαν με φωτιά και του έδωσαν να φάει φλόγα. Οι ιερείς ερμήνευσαν το όραμα, πως ο γιος του θα γίνει προφήτης και θα κρίνει το Ισραήλ με δίκοπο μαχαίρι και φωτιά.
Όταν μεγάλωσε άσκησε το προφητικό χάρισμα επί βασιλείας Αχαάβ (873 – 854 π.Χ.), ο οποίος νυμφεύτηκε την Ιεζάβελ, κόρη του βασιλιά της Τύρου. Η βασίλισσα Ιεζάβελ επέβαλε τη λατρεία του θεού Βάαλ. Διέταξε την καταστροφή των πάτριων βωμών, το φόνο ιερέων και τη δίωξη όσων πίστευαν στον Ένα και Αληθινό Θεό.
Τότε κυνηγήθηκε ο προφήτης Ηλίας ο οποίος κρύφτηκε στην έρημο. «Εκεί ο θεός τον έτρεφε, στέλνοντάς του τροφή με έναν κόρακα. Ξέσπασε όμως ανομβρία και ξεράθηκαν τα πάντα. Ο Ηλίας έφυγε στα σύνορα της Φοινίκης, όπου τον φιλοξένησε μια φτωχή χήρα με το παιδάκι της. Ο Ηλίας ευλόγησε το αλεύρι και το λάδι, να μην τελειώνουν ποτέ. Όταν πέθανε το παιδάκι ο Προφήτης το ανάστησε.
Η ανομβρία κράτησε τρία χρόνια. Ο Ηλίας παρουσιάστηκε στον Άχαάβ να τον συνετίσει. Του πρότεινε να συγκεντρώσει τους ειδωλολάτρες ιερείς στο Καρμήλιο όρος και να δοκιμάσουν ποιος από τους θεούς είναι ο αληθινός.
Έγινε η συνάθροιση. Οι ιερείς των ειδώλων άρχισαν τη θυσία τους. Έβαλαν πάνω στα ξύλα το σφάγιο και ζήτησαν από τον θεό τους, τον Βάαλ, να στείλει τη φωτιά. Προσεύχονταν όλη μέρα, χωρίς αποτέλεσμα.
Προς το βράδυ δοκίμασε κι ο Ηλίας. Έβαλε το δικό του σφάγιο στα ξύλα, έριξε και νερό επίτηδες από πάνω, και προσευχήθηκε. Αμέσως ήλθε «πυρ εξ ουρανού» και ή θυσία έγινε.
‘Όταν ήρθε η ώρα του τέλους, ο προφήτης πήρε το μαθητή του Ελισαίο και τράβηξαν για την αντίπερα όχθη τού Ιορδάνη. Ο Ηλίας χτύπησε με τη μηλωτή του τα νερά, για να περάσουν τον ποταμό. Εκείνα (όπως έγινε από τον Μωυσή στην Ερυθρά) χωρίστηκαν, έγινε στεριά και πέρασαν.
Εκεί ο Προφήτης άφησε τις τελευταίες παραγγελίες του στον Ελισαίο κι αμέσως ένα «άρμα πυρός» κατέβηκε από τον ουρανό και τον πήρε με πραγματική ανάληψη. Από τότε δεν έχουμε άλλη παρουσία τού Ηλία στη γη, παρά στη Μεταμόρφωση, όπως αφηγούνται τα Ευαγγέλια.
Εικονογράφηση
Δύο είναι οι συνηθέστερες απεικονίσεις του προφήτη. Η μία, βυζαντινής τεχνοτροπίας, τον εμφανίζει να κάθεται μέσα σε σπηλιά στο όρος Χωρήβ. Έχει στραμμένη την κεφαλή του δεξιά στο άνω αριστερό μέρος της εικόνας, προς τον κόρακα που του φέρνει τροφή.
Η άλλη, νεότερης λαϊκής τεχνοτροπίας, είναι εμπνευσμένη από τη διήγηση για την αρπαγή του Ηλία με πύρινο άρμα στον ουρανό.
Λαϊκές παραδόσεις.
Σε πολλές περιοχές, ιδιαίτερα στη Θράκη, Μακεδονία, Σερβία ο προφήτης Ηλίας εθεωρείτο κύριος της βροχής, των βροντών και κεραυνών. Αυτό εξηγείται από τα γεγονότα της Παλαιάς Διαθήκης για την ξηρασία επί μια τριετία και το άνοιγμα του ουρανού για να ξαναπέσει βροχή.
Στη Σωζόπολη της Θράκης πίστευαν ότι όλο το 24ωρο «ο Αι Λιας τριγυρνά τον κόσμο με το άρμα του. Όταν βροντά και αστράφτει κυνηγά διαβόλους».
Οι χριστιανοί στη Βουλγαρία πίστευαν ότι ο άγιος κυνηγάει τη «λάμια» καθισμένος πάνω σέ χρυσό άρμα και καταδιώκει το δράκο που τρώει τα γεννήματά τους στα χωράφια. Μόλις ο προφήτης τον δει, ρίχνει εναντίον του τούς κεραυνούς.
Ο προφήτης Ηλίας τιμάται στην κορυφή λόφων και βουνών. Πολλές κορυφές φέρουν το όνομά του και έχουν εκκλησάκια αφιερωμένα σ’ αυτόν.
Στην Αχαΐα διηγούνται ότι «ο Αι Λιας ήταν ναύτης, έπαθε πολλά στη θάλασσα και πολλές φορές κόντεψε να πνιγεί. Βαρέθηκε τα ταξίδια και αποφάσισε να πάει κάπου που να μη ξέρουν τι είναι θάλασσα. Έβαλε το κουπί του στον ώμο και βγαίνει στη στεριά. Όποιον συναντούσε τον ρωτούσε τι είναι αυτό που βαστάει. Όσο του έλεγαν “κουπί” τραβούσε ψηλότερα. Έφτασε στην κορυφή ενός βουνού. Ρωτάει τους ανθρώπους που συνάντησε τι είναι, και του λένε “ξύλο”. Κατάλαβε πως δεν είχαν δει ποτέ θάλασσα. Έμεινε μαζί τους εκεί.
Παροιμίες:
Τ’ Αι Λιος, γυρίζει ὁ καιρός αλλιώς.
Της Αγιά Μαρίνας σύκα και τ’ Αι Λιος σταφύλι, και τ’ Άγιου Παντελεήμονα γεμάτο το μαντήλι.
Στη Λευκάδα
Στη Λευκάδα μας ο Προφήτης Ηλίας τιμάται ιδιαίτερα. Απέναντι από το Σπανοχώρι υπάρχει παλιό μονύδριο του 15ου αιώνα.
Στην Εγκλουβή ο ναός του προφήτη Ηλία δεσπόζει σ’ ένα από τα πιο ψηλά σημεία του νησιού.
Στο Φτερνό ο προφήτης Ηλίας είναι πολιούχος.
Εκκλησάκι του προφήτη υπάρχει σε μια σε μια γραφική χαράδρα στον Άγιο Ηλία της Λευκάδας.
Στον Πόρο υπάρχει προφήτης Ηλίας, όχι στα ψηλά, αλλά κοντά στη θάλασσα.
Πλήθος από εικονοστάσια του προφήτη δεσπόζουν σε όλο το νησί.
ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ!
Χρ. Γιάννης Φουρλάνος
Δάσκαλος – Θεολόγος