Οι Έλληνες ανέκαθεν υπήρξαν λαός χαρούμενος. Αγαπούσαν τη ζωή και χαιρόταν την καθημερινότητα κάθε φορά που τους δινόταν η ευκαιρία. Τέτοια ευκαιρία έδιναν τα πανηγύρια, θεσμός με μεγάλη ιστορική πορεία και πολύπλευρη κοινωνική θεματικότητα.
Αρχικά σ’ αυτά υπάρχει το θρησκευτικό στοιχείο. « Την ιεράν πανήγυρη της Θεομήτορος», αναφέρει ο ακάθιστος ύμνος.
Ψυχαγωγία και κοινωνικότητα είναι το επόμενο στοιχείο που συναντάμε σ’ αυτά. Τέλος δεν απουσιάζει και το οικονομικό στοιχείο.
Ας τα δούμε όμως πιο βαθιά. Είναι τμήμα του λαϊκού μας πολιτισμού. Μέσα απ’ αυτά φαίνεται η αδιάσπαστη πορεία του. Απέραντος θησαυρός πολιτιστικών εμπειριών και βιωμάτων. Ο χορός, η μουσική, το γλέντι και το φαγοπότι δρουν ενωτικά τόσο στο χώρο, όσο και στο χρόνο.
Οι ρίζες των πανηγυριών χάνονται στους αιώνες. Η Εκκλησία τα αποδέχτηκε και τα ενσωμάτωσε στις γιορτές της που ξεκινούσαν με τον Εσπερινό και συνεχιζόταν την ημέρα της κύριας εορτής με πανηγυρική λειτουργία, περιφορά εικόνας, αρτοκλασία, κλπ.
Η λέξη πανηγύρι ετυμολογικά προέρχεται από το πας + άγυρις (συνάθροιση όλου του πλήθους).
Ο λαός συγκεντρώνεται στο ναό που γιορτάζει. Η πανηγυρική ατμόσφαιρα είναι ολοφάνερη. Είναι στολισμένα ακόμα και τα ζώα που μεταφέρουν τους πανηγυριώτες. Όλοι φορούν τα καλά τους. Το χωριό ζει όλο το χρόνο για αυτή τη στιγμή.
Όπως είπαμε ο Εσπερινός της παραμονής είναι η πρώτη τελετή του πανηγυριού. Ο ναός στολισμένος και καθαρός υποδέχεται τους πανηγυριώτες. Άρτοι, υψώματα και (ε)σπερνά δίνουν τον εορταστικό τόνο.
Συνήθως μετά τον Εσπερινό ακολουθεί γλέντι με όργανα στην πλατεία. Στο χορό έχουν προτεραιότητα οι «ξένοι».
Την επόμενη είναι η κορύφωση του πανηγυριού. Όλα τα σπίτια γιορτάζουν. Όλοι περιμένουν πανηγυριώτες και μαγειρεύουν ό,τι καλύτερο έχουν.
Μετά το θρησκευτικό μέρος έρχεται το γλέντι. Όπου υπάρχει η δυνατότητα, έξω από την εκκλησία στήνεται το πρώτο γλέντι. Ο ιερέας καλείται να σύρει πρώτος το χορό. Δημιουργείται η εντύπωση ότι χορεύει ακόμα και ο Άγιος μαζί με τον κόσμο.
Στη συνέχεια όλα τα σπίτια γεμίζουν με πανηγυριώτες. Οι συγγενείς έχουν την ευκαιρία να ανταμώσουν μεταξύ τους.
Το γλέντι κορυφώνεται το βράδυ στα όργανα, όπου στήνεται χορός μέχρι πρωίας. Χορεύουν όλοι με τη σειρά. Η προτεραιότητα φυσικά στους φιλοξενούμενους, ως γνήσιοι απόγονοι του Ξένιου Δία. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο κόσμος δεν ενδιαφέρεται μόνο για τη μουσική, αλλά και για τους χορευτές. Κάθε χορευτής έχει το δικό του τραγούδι και τις δικές του φιγούρες.
Εκτός από όλα αυτά δίνεται και η ευκαιρία για γνωριμίες, ερωτικά σκιρτήματα και άλλα παρόμοια.
Πολλά πανηγύρια είναι συνδεδεμένα με οικονομικές δραστηριότητες. Είναι οι λεγόμενες εμποροπανηγύρεις οι οποίες συνεχίζονται μέχρι τις μέρες μας. Μάλιστα από τα Δημήτρια προήλθε και η Διεθνής Έκθεση της Θεσσαλονίκης.
Στις μέρες μας τα πανηγύρια, αφού πέρασαν από «πολλά κύματα» συνεχίζουν να υπάρχουν. Έχουν αλλάξει αρκετά πράγματα, ως τμήμα της ζωντανής παράδοσής, πράγμα που είναι εντελώς λογικό.
Το ενθαρρυντικό είναι ότι γίνονται πολλές προσπάθειες όχι μόνο για τη διατήρησή τους, αλλά και για την αναβάθμισή τους. Εγγύηση για αυτό είναι τόσο οι πολιτιστικοί φορείς που τα διοργανώνουν, όσο και η νέα γενιά των μουσικών που είναι άριστα καταρτισμένη και εργάζονται με συνέπεια στη διατήρηση της παράδοσης.
Τα καλοκαίρια είναι πλούσια σε πανηγύρια και δίνεται η ευκαιρία σε όλους να επιστρέψουν στις ρίζες τους.
Ιδιαίτερα η Λευκάδα μας είναι πλούσια σε πανηγύρια μικρά και μεγάλα, ανάλογα με τις δυνατότητες που υπήρχαν και υπάρχουν στα χωριά μας.
Είναι το σημείο αναφοράς όλων και όλοι επιδιώκουν να βρίσκονται στο χωριό τους την ημέρα αυτή.
Είναι χρέος μας να τα διατηρήσουμε γιατί είναι μέρος της πολιτιστικής μας ταυτότητας.
Χρ. Γιάννης Φουρλάνος
Δάσκαλος – Θεολόγος